Табиий фанлар факультети биология к а ф е д р а с и

Лаборатория машғулоти 4.
Мавзу: Алвеолата типи: Киприклилар кенжа типи (Cилиопҳора). Нассопҳореа синфи. Вакил: инфузория (Парамеcиум сп.). Тузилиши ва кўпайиши.
Керакли жиҳозлар: инфузория парамециянинг пичан ивитмасидаги қўльтураси, унинг тузилишини акс эттирувчи жадвал, микроскоплар, соат ойналари, буюм ва қоплағич ойналари, томизгичлар, қизил қонго бўёғи, энсиз қилиб кириқилган фильтр қоғозлари, пахта, яшил метил ва сирка кислотасининг сув билан эритмаси (1:1), препаровал ниналар.
Инфузория парамеция (туфелька) чучук сувларда жуда кенг тарқалган. Танасининг узунлиги 0,25-0,35 мм бўлиб, шакли дуксимон, кўндаланг кесмаси эса доирасимондир. Усти юпқа кобик-пелликула билан ўралган. Пеллиқўланинг устки қисми жуда кўп бир хил узунликдаги киприкчалар билан қопланган. Бирок тананинг кейинги томонидаги тукчалар бироз узунрок бўлади. Бу киприкчаларнинг ҳаммаси ҳаракат органоиди бўлиб, парамеция бир сонияда уз танаси узунлигига 8-9 марта баробар йулни босиб ўтади. Киприкчаларнинг ҳар биттасининг асосида базал танача жойлашган (12 расм). Пеллиқўланинг остида ташқи кўринишидан таёқча шаклидаги дуксимон трихоцисталар бўлиб, улар механиқ, кимёвий ва бошқа ҳар хил таъсирлар натижасида пелликуланинг майда тешикчалари орқали ипчага ўхшаб отилиб чиқади. Трихоцисталар ҳимоя қилиш вазифасини бажаради.
Бошка содда ҳайвонлар сингари туфельканинг протоплазмаси ҳам куюк ва тиниқ ташқи қават-эктоплазмадан ва суюқ донадор ички қават эндоплазмадан иборат. Эндоплазма марказида иккита ядроси жойлашган бўлиб, улардан бири ловия шаклидаги катта ядро макронуклеус, иккинчиси эса кичик ядро-микронуклеусдир. Булар иккаласи бир-бирига жуда яқин жойлашган. Макронуклеус инфузория танасида бўладиган бўтун ҳаётий жараёнларни, жумладан оқсил моддалари синтезланишини бошқариш вазифасини бажаради. Микронуклеус эса асосан ирсий хромосомаларни саклаб, ирсият ва жинсий вазифани бажаради. Инфузория парамеция сувдаги бактериялар, баъзан чиринди ёки сув ўтларининг парчалари билан озиқланади. Унинг овқат ҳазм қилиш органоидларининг тузилиши куйидагича: қорин томонининг олдинги ярмида оғиз олди чуқурчаси ёки перистом жойлашган, унинг тубида эса оғиз-цистостом бўлиб, ундан чиққан канал ҳалқум-цитофаринксни ташқил қилади. У эса эндоплазмага очилади.