|
Назорат топшириқлари:
1.Табиат ва жамият орасидаги ўзаро кескинликни тушунтириб беринг.
2.Табиатни муҳофаза қилишни изоҳлаб беринг.
3. Табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти фанининг моҳиятини очиб беринг.
2-савол бўйича ўқитувчининг асосий мақсадлари.
-фан объекти ва предметини тушунтириш;
-фан мақсади ва вазифаларини баён қилиш;
-фаннинг бошқа фанлар билан алоқасиниизоҳлаб бериш.
2-савол баёнига оид муаммолар.
1. Фан объекти ва предмети ҳозирги даврда;
2. Фан мақсади ва вазифалари ижтимоий-иқтисодий жараёнда;
3. Фаннинг бошқа фанлар билан алоқаси.
Идентив ўқув мақсадлари.
-Фан обекти ва предметини ёритиб беради;
-фан мақсади ва вазифаларини изоҳлайди;
-фаннинг бошқа фанлар билан алоқасини таърифлайди.
2-асосий савол баёни.
ТФИ фанинг тадқиқот обекти табиий ресурслар билан жамият ҳаёти ва унинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши ўртасида ўзаро алоқадорликдир. Ушбу алоқаларни оптималлаштириш, инсон ҳаёт фаолияти муҳитини сақлаш ва тиклашга интилиш фан предметини ташкил этади.
Ҳақиқатдан ҳам –ТФИ-табиатдаги модда алмашинувининг барқарор, тадрижий мувозанатини таъминлаш шароитида табиатга зарарли таъсирнинг олдини олиш ва камайтиришнинг йўллари ва усулларини ўрганади. Масалан:1.Ер бағридан дунё бўйича минерал хом ашё қазиб олиш 1900 йил-12 млрд .т, 1950-60, 2000-390-400 ва ҳоказо; 2. Минерал ёқилғининг жаҳондаги умумий геологик захираси-12,5 триллион.т.шартли ёқилғидан иборат. Шартли ёқилғи деганда-иссиқлик бериш қуввати 7000 к кал кг га тенг деб қабул қилинган ёқилғи-масалан қўғир кўмир 5-6 га тенг. 3.Жаҳонда кўмирни умумий геологик захираси-14800 млрд т, нефть-400 млрд т, табиий газ-320 трлион м куб, темир рудаси-400 млрд т, 4. Жаҳондаги ер фонди-13,4 млрд гектар, ишлов бериладиган ерлар-11%(1450 млн гектар); Чучук сув-гидросферани-2,5% ташкил қилади ва ҳоказо.
ТФИнинг фан сифатидаги асосий мақсади табиий муҳитга ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш, аҳолининг ҳаётий ва маънавий эҳтиёжларини қондириш мақсадида мажмуали таъсир кўрсатишдан иборатдир.
Табиатдан фойдаланиш кўп томонлама масала бўлиб, хилма-хил мақсадларни кўзда тутади. Иқтисодий мақсад-инсон ўзига керакли барча нарсани табиатдан олади. Аҳоли сони ортиб борган сари бу нарсалар миқдори ортиб боради. Аҳоли жон бошига ҳисоблаганда –табиат хом ашёси ҳар 12-14 йилда икки баравардан ортиб боради; 2.Соғликни сақлаш ва гигиеник мақсад ишлаб чиқариш. Транспорт ривожланмаган бир даврда табиат мусаффо бўлган, ҳозир акси-бу инсон организмига салбий таъсир қилади; 3. Тарбиявий мақсад-табиат инсонни тарбиялайди, мусаффо жойда инсон асабийлашмайди, унга нисбатан муҳаббат уйғонади; 4. Эстетик мақсад-табиат инсонга гўзаллик инъом этади, завқ беради.5. Илмий тадқиқот мақсади-табиат қонунлари ўрганилади.
Умуман олганда ТМҚ ва ТФ чамбарчас алоқада.1273 йили Англия қироли Эдуард 1 элон қилган эдикт (қонун)ни табиатни муҳофаза қилиш ҳақидаги биринчи қонун деб ҳисоблаш мумкин. Бу қонунда Лондонда турар жойларда тошкўмирдан фойдаланиш ман этилган эди.
ТФИ асосий вазифалари жамиятнинг табиий ресурсларга бўлган ва узлуксиз ортиб бораётган эҳтиёжларини қондириш, табиий ресурсларни қайта тиклаш, табиий муҳитнинг маҳсулдорлигини ошириш учун шароит яратиш, тикланмайдиган табиий ресурслардан тежамкорона, оқилона фойдаланиш, атроф муҳитни ифлосланишдан сақлаш, табиатни мақсадли ўзгартиришкабилар ҳисобланади.
ТФИ табиий ресурсларни уларнинг мураккаб ўзаро алоқадаги инсон хўжалик фаолияти таъсирида ўзгариш қонуниятларини, инсон учун бу ўзгаришнинг аҳамиятини аниқлайди, табиий ресурслардан фойдаланишни асослайди, улардан кишиларнинг ҳозирги ва келгуси авлодлари учун зарур бўлган миқдор ва сифат хусусиятларини сақлаш ва тиклаш усулларини ишлаб чиқоди. ТФИ, шунингдек, нафақат табиий муҳитнинг сифат ҳиҳатдан ёмонлашиб, миқдор жиҳатдан қашшоқлашиб боришининг олдини олишни эмас, балки уни мақсадли равишда узлуксиз яхшилашни таъминлаш ҳам лозим. ТФИнинг илмий йўналиши табиий ресурслардан фойдаланиш, уларни тиклаш, муҳофаза қилиш, инсониятнинг моддий ва маънавий эҳтиёжларини қондиришҳ учун табиий муҳитни ифлосланиш ва бузилишдан сақлаш, табиатни ўзгартиришга қаратилган тадбирлар мажмуасидан иборатдир. ТФИ кишилик жамияти ва табиий муҳит ўртасидаги ўзаро таъсирни оптималлаштиришни таъминлайдиган тадбирлар мажмуасидир.
ТФИнинг умумий назариясини ишлаб чиқиш фанлараро вазифа бўлиб, унинг ечимида кўпгина фанлар қатнашмоқда. Аммо бу фанлар орасида табиатдан фойдаланишни илмий асосдаташкил этишга мажмуали ёндашадиган география ва иқтисодиёт фанлари тармоқлари алоҳида мавқега эга. Зеро, бу фанлар табиатдан фойдалани масалаларини ўрганиш ва бу масалалар бўйича амалий тадбирлар тизимини ишлаб чиқишда катта имкониятларга эгадир. Шу сабабли «Табиат-аҳоли-хўжалик» ягона учликни ўрганадиган география ва иқтисодиёт фанлари табиатдан фойдаланиш иқтисодиётининг муҳим муаммолари бўйича фанлар тадқиқотларининг асоси бўлиб хизмат қилади. Чунки, ТФИнинг география фанлари тизимидаги асосий вазифаси табиатдан фойдаланишнинг ҳудудий ташкил этишни табиий, географик ижтимоий-иқтисодий жиҳатдан атрофлича ўрганиш бўлса, эҳтиёжларнинг чексизлиги билан ресурсларнинг чекланганлиги ўртасидаги номутаносиблик иқтисодиётнинг азалий муаммосидир.
Do'stlaringiz bilan baham: |
