|
Назорат топшириқлари:
-Табиий ресурс моҳиятини изоҳлаб беринг.
-Табиий ресурслар ва ижтимоий ишлаб чиқариш алоқадорлигини изоҳланг?
-Табиий ресурсларни клацификациялаб беринг.
3-савол бўйича ўқитувчининг асосий мақсадлари.
-Ўзбекистон табиий шароитини ўзига хос хусусиятларини тушунтириш.
-республика табиий ресурсларини аҳамиятини баён қилиш.
3-савол баёнига оид муаммолар.
-Ўзбекистон табиий географик ўрни ва шароити.
-Табиий ресурсларни ҳосил бўлиш шароитлари.
-республика табиий ресурслари ва миллий иқтисодиёт.
Идентив ўқув мақсадлари.
-Ўзбекистон табиий географик ўрни ва шароитини ёритади.
-республика табиий ресурсларини изоҳлайди.
-Табиий ресурларимизни миллий иқтисодиётимизда тутган ўрнини таърифлайди.
3-асосий савол баёни.
Дарҳақиқат, Ўзбекистон замини турли табиий минерал ресурсларга бой. Бу ҳол ҳудуднинг геологик жиҳатдан узоқ ўтмишларда мураккаб ривожланиш жараёнларини бошдан кечирганлиги, илк бор тоғ ҳосил бўлиш ҳодисаларини, денгиз ҳавзаларининг вақти-вақти билан қуруқликка бостириб кирган, қобиқ нурашининг кучли тарзда рўй берган, вулқон ҳаракатлари, ер ости магматик жинсларни турли қатламларга кириб, қотиб қолиши ва бошқа геологик ҳодисалар натижалари билан боғлиқ.
Хориж экспертларининг маълумотича республика минерал хом ашё потенциали-3,3 триллион АҚШ доллари миқдорида баҳоланмоқда. Ҳар йили 5,5-6 млард доллар миқдорида қазиб олинмоқда.
Умумий углеводородли хом-ашё захираси -қуйидагича баҳоланмоқда: газ-1828 млард куб метр(прогнози-2970). Конденцат-136 млн.т (прогноз-175), Нефть-103 млн.т(прогноз-435), кўмир-...(прогноз-3499 млн т ).
Ҳар йили 7 млн.т. кўмир қазиб олинмоқда-10 млн.т етқазиш мўлжалланмоқда. 27 та олтин ва қўрғошин конларидан, 16 та олтин ва 3 та қўрғошин аниқланган, шундан 7 та олтин кони ҳозирда ишлатилмоқда. 1995 маълумотича дунёда 2226 т олтин қазиб олинмоқда: 1.ЖАР-525т, АҚШ-319, Австралия-253, МДҲ(Россия)-242 (150), Канада-149, Хитой-140, Ўзбекистон-80, Бразилия-72, Папуа-янги-Гвинея-55, Гана-52, Перу-46, Бошқа давлатлар-415 т.
Ҳозирги кунга келиб, Ўзбекистонда 2700 дан зиёд қазилма бойликлар конлари ва истиқболда очилиши мумкин бўлган янги конлар аниқланган. Ушбу конларда ер юзига яқин жойлашган хилма-хил минерал хом-ашёлар мавжуд. Уларнинг 60 хилидан иқтисодиётдан фойдаланилмоқда Ўзбекистоннинг умумий минерал хомашё салоҳияти 3,3 трлн. АҚШ долларида баҳоланмоқда, ҳар йили конлардан умумий қиймати 5,5 млд АҚШ долларига тенг бўлган турли қазилма бойликлар қазиб олинади.
Бир қатор муҳим фойдали қазилмалар, чунончи, олтин, уран, мис, табиий газ, калий тузлари, фосфоридлар, каолин бўйича Ўзбекистон захираларинингкўплиги ва истиқболда фойдаланиш бўйича нафақат МДҲ мамлакатлари балки жаҳонда олдинги ўринларни эгаллайди. Масалан, олтин захиралари бўйича дунёда 4-чи ўринни, қазиб олиш бўйича эса 7-чи ўринни эгаллайди, мис бўйича 10-11 ўринни, уран бўйича эса 7-8 ўринни эгаллайди (Каримов, 1997). Табиий газнинг умумий захираси қарийиб 2 трлн М куб, кўмирники 2 млрд т дан зиёдроқ. Мутахассисларнинг дастлабки баҳолаш натижаларига кўра мамлакат ҳудудининг тахминан 60% қисми нефть ва газ захиралари билан банд.
Ўзбекистон ҳудудида Фарғона, Сурхондарё, Жанубий-Ғарбий ҳисор, Бухоро, Хива ва устюрть нефть ва газли минтақа аниқланган. Ҳозирги вақтда энг кўп нефть ва табиий газ Бухоро-Хива нефть-газ районида Ўртабулоқ, Кўкдумалоқ, Шўртан, Тошли, Шўртепа, Зевар ва бошқа уларга яқин бўлган конлардан қазиб олинмоқда. Биргина қашқадарёдаги газ конлари бутун республикада қазиб олинаётган табиий газнинг 90% ини етказиб бермоқда. Кейинги вақтларда Устюрт платоси ва Орол денгизининг сувдан бўшаб қолган қисмида нефть ва газ конларини қидириш ишлари жадаллик билан олиб борилмоқда. Бу ҳудудларда табиий газ ва нефть конлари очилиши мумкинлигига мутахассислар катта ишонч билан қарамоқдалар (ҳозиргача Шоҳпахта, Урга, Бердақ, Шибинли, Қизилқайир, Оқшулоқ, Қарашулоқ каби жойлардаги конлар истиқболга эга), дастлабки газ конлари ишга туширилган (ҳозирги кунда Урга газ конидан кунига 1,2 млн.метр куб газ олинмоқда, шунингдек ҳар куни 25 т газ конденсати қазиб олинмоқда).
Ўзбекистонда 20 дан ортиқ кўмир конлари ва кўмирли ҳавзалар аниқланган. Кўмирнинг саноат заҳиралари Ангрен, Шарғун, Бойсун конларида жойлашган. Бойсун (жами заҳираси тахминан 150 млн.т.) конида очиқ усулда тош кўмир қазиб олиш бошланган. Ғузор-Қумқўрғон темир йўлининг ишга туширилиши билан бу кондан кўплпб кўмир олиш мумкин бўлади.
Ўзбекистон ноёб ва нодир металлар –олтин, кумуш, уран ва бошқалар қазиб олиш бўйича олдинги ўринларни эгаллайди. Олтиннинг умумий захираси 4 минг.т. дан кўп, республикада таркибида олтин ва кумуш мавжуд бўлган 30 дан ортиқ руда конлари топилган. Йирик олтин конлари Мурунтов, Маржонбулоқ, Қурама ва Чотқол тизма тоғларида топилган. Кумуш Қизилнура тармоқларида, Қизилқумда катта захираларга эга. Одатда олтин бошқа элементал билан бирга учрайди.
Рангли ва нодир металлар Мис, Қалайи, Қўрғошин, Вольфрам, Литий, Алюминий хомашёси (алунитлар, каолинлар) ва бошқалардан иборат. Мис рудаси Қурама тоғларида, Қалмоққир, Саричека, Қизота конларида, вольфрам, молибден, қалайи, висмут, симоб, сурьма Жанубий ва Ўрта Тяншандаги Қоратепа, Лангар, Қўйтош, Ингичка, Яхшон, Саргардон ва бошқа жойларда мавжуд, 20 та молибден кони аниқланган. Висмут рудаси, мишьяк-висмут, мис-висмут конлари Чотқол Қурама тоғларида (Бурсмулла, Ўргасарой) бор. Жанубий Фарғонада 100 дан ортиқ симоб ва 10 дан зиёд сурьма конлари мавжуд.
Қора металлар (темир, титан, марганец ва хром)нинг бир неча юз конлари мавжуд. Улкан титан марганецли кон Султон Увайс тоғларида (Тепабулоқ заҳираси 4 млрд.т), Нурота тоғларида марганецли чўкинди конлари Зарафшон-Зирабулоқ, Қоратепа, Лолабулоқ ва бошқа жойларда топилган.
Тоғ-химя саноати хомашёси бўлган фосфоритлар (Қизилқум), ош тузи ва бошқа тузларнинг захиралари Борсакелмас, Хўжаикон, Бойбичакон ва бошқа жойларда аниқланган. Қурилиш материалларининг 370 дан ортиқ кони борлиги ҳисобга олинган. Геология қидирув ишлари кенг миқёсда жадаллик билан давом эттирилмоқда, истиқболда янги конларни топилиш эҳтимоли катта.
Do'stlaringiz bilan baham: |
