T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

6
li bufer 7 ham payvandlangan.Tub 
9
ning 
old qirrasida plita bo‘lib, uning yuqori qismiga boltlar yordamida 
o‘rta 
11
va chekka 
12
pichoqlar m ahkam langan. Yon devorlarning 
pastki old qirralariga yon pichoqlar bilan birga vertikal fartuklar 
payvandlangan. Yon devorlarga tashqi tomondan abzal sharnirlari
10, 
zaslonka va uning gidrosilindrlari osib qo‘yiladigan quloqchalar
2 
va 
3
ham m ahkam langan.
Zaslonka (4.10-rasm) kovshga grunt olayotganda tirqishning 
kengligini rostlab turadi va gruntni tashiyotganda kovshni berkitadi. 
To‘siq 5 ning uchlariga ikkita yon yacheyka 
4
payvandlangan. Ikkita 
richag 
3
yordamida zaslonka skreper kovshi bilan biriktiriladi. 
Richaglarning yuqori tomoniga stoykalar 
1
payvandlanib, ularga
207

---

boshqarish gidrosilindrlari shtoklarining kalpaklari 
6
barm oqlar 
yordam ida sharnirli qilib biriktirilgan.
4.10-rasm.
D Z - 2 0 V sk re p e rin in g za slo n k a si:
1-stoyka;
2 -q u lo q ; 3 —richag; 4 - s h c h e k a ; 5 -to 's iq ; 6 - s h t o k kallagi;
7 -k o v s h yon devorin in g qulog'i.
DZ-20V skrepernnipg ketingi bo‘shatish devori (4.1l-rasm) 
to‘siq 
1
ko‘rinishida ishlangan, to‘siqning orqa yuzasiga uning 
pastki qismida payvandlab yasalgan quti tipidagi ko‘targich 
4
payvandlangan. To‘siqning konsolli qismini puxtalash uchun u 
bilan itargich 
4
orasiga kashaklar 
2,
pastki qismida esa gorizontal 
kashaklar 
6
oTnatiladi. To‘siq qirralariga va itargichning orqa 
qismiga to‘sib turuvchi 5 va yo‘naltiruvchi 7 roliklar o‘rnatilgan. 
Sferik 
roliklar 
to'siq 
o‘rtasidagi 
yo‘naltiruvchilarda 
surilib 
chiqqanda, bir qirrali roliklar esa to'siq kovshning tubiga va yon 
devorlariga payvandlangan polosalar bo‘ylab surilib chiqqanda 
dumalaydi. Juft roliklar 5 va 7 sistemasi grunt bo‘shatilayotgan 
vaqtda to‘siqning qiyshaymasdan ham da asosiy yo‘nalishga nisbatan 
siljimasdan harakatlanishini ta’minlaydi.
G runtni majburiy bo‘shatish gidrosilindrlar yordam ida amalga 
oshiriladi. Gidrosilindr shtogi quyruqning quloqchalariga sharnir 
yordamida m ahkam langan, gidrosilindrning o‘zi esa buferning
208

---

ichki qismiga m ahkam langan. Q uyruq ketingi devorning hara- 
katini yo'naltirib turadi va grunt bo‘shatilayotganda uni qiyshayib 
ketishdan saqlaydi. Quyruq roliklarda siljivdi, bu esa ketingi 
devorning kovsh tubiga va yon devorlariga ishqalamshini kamay- 
tiradi. Tortish ram asi 
2
(4.8-rasmga qarang) kovshni old o'q bilan 
hirfashtiradi, u P-simon shakkia ho'I Hr ikkita yon tortkidan, ularni 
biriktiruvchi ko'ndalang balka va xartum dan tuzilgan. Yon tortqilar 
uchlariga ularni kovshning abzal sham irlari bilail biriktirisb uchun 
qopqoqli sapfalar payvandlangan. Ko‘ndalang balkada kovshni 
ko‘tarish gidrosilindrlari osib qo'yiladigan kronshteyniar joylashgan. 
X artum ning old uchiga uni old o‘qining shkvoreni bilan birlashtirish 
uchun sharsimon tayanch payvandlangan.
4.11-rasm.
D Z - 2 0 V sk rep erin in g ketingi devori:
1-to'siq;
2, b -k a s h a k la r; 3 -o 'q ; 4 —itargich;
5, 7 - to 's ib turuvchi va yo 'n a ltiru vch i roliklar.
209

---

Tirkalma DZ-111 va DZ-77S skreperlari konstruksiyasi jihatidan 
DZ-20V skreperiga o£xshash bo'lib, undan kovshining geomelrik 
oicham lari, metal 
1
konstruksiyaning va gidrosistem aning ayrim 
vig'ish birlikiari hamda detallari bilangina farq qiladi.
Gusenitsali traktorlarga tirkab ishlatiladigan tirkalm a skreperlar 
joyning tvzgaruvchan relefli sharoitlarida gruntni 500 m gacha 
masofaga surib keltirish ishlarini bajaradi. Keyingi vaqtda ba’zi 
skreperlar kovshni elevator vositasida yuklash m exanizm i biian 
jihozlanm oqda. Bunda, kovsh odatdagi usulda qisman grunt bilan 
toidirilishidan tashqari, grunt konveyer qirgichlari bilan uzatiladi, 
bu esa turli xil gruntlarda kovshning to iis h koeffitsiyenti yuqoriroq 
boiishini. tortish kuchining bir xilda boTishini va zaboyning yaxshi 
tekislanishini ta’minlaydi.
Biroq kovshi m exanizm lar yordam ida yuklanadigan skreper- 
larning konstruksiyasi m urakkab, ular toshli gruntlarda ishlay 
olmaydi, nam gruntlarda ishlaganda kovshi gruntdan toTiq bo‘sha- 
maydi, chunki ular erkin usulda bo‘shatiladi.
Kovshi majburiy bo'shatiladigan yarim tirkalm a DZ-74 skreperi 
(4.12-rasm) g'ildirakli baza traktor 1 dan va ana shu traktorga 
uyali tirkash qurilmasi 
2
yordam ida biriktiriladigan bir o‘qli yarim 
tirkalm a skreper jihozidan tashkil topgan.
4.12-rasm.
Y arim tirkalm a D Z -7 4 skreperi:
1-traktor,
2 -u y a li tirkash qurilm asi; 3 —tortish ram asi; 4 - z a s lo n k a n i b o sh q a rish
gidrotsilindri; 5 - z a s lo n k a n i b o sh q a rish m exanizm i; 6 - kovsh n i ko'taruvchi 
gidrotsilindr: 8 -k o v s h ; 9 - ketingi devor; 10- g'ildiraklar.
Yarim tirkalm a skereper jihozi ram a