Ot va sifatning lug’aviy shakllari

Navoiy devonlarida kichik lirik janrlarning qo’lanilishi.

• Reja:
• 1.Navoiy devonlaridagi ruboiylar tahlili.
• 2.Navoiy lirikasida qit’a janri.
• 3. Navoiy devonlarida fard janrining qo’llanilishi.

Ruboiy janri.

• Ruboiy qaysi mavzuda bo’lishidan qat’i nazar, avvalo falsafiy mohiyatga ega bo’lishi kerak.Navoiy ruboiylarida jamiyat hayotidagi muhim masalalar badiiy-falsafiy talqin etiladi.
• Alisher Navoiy turkiy adabiyotda birinchi bo’lib musarra’ ruboiy janrida ijod qildi.(“Xazoyin ul-maoniy”dagi 133 ta ruboiydan 116 tasi musarra’ ruboiyga bag’ishlanadi)
• Navoiy ruboiy janrining mavzu doirasini kengaytirib, ruboiyni turkiy she’riyatda g’azal kabi faol janr darajasiga olib chiqdi.

Navoiy devonlaridagi ruboiylar soni.

“Ilk devon”da 41 ta

“Badoye ul-bidoya”da 85 ta

“Navodir un-nihoya”da 46 ta

“Xazoyin ul-maoniy”da 133 ta

“Devoni foniy”da 73 ta

Alisher Navoiyning qit’alari mavzusiga ko’ra shartli ravishda 2 guruhga ajratiladi:

1. Ijtimoiy hayot masalalari aks etgan falsafiy-axloqiy mavzudagi qit’alar

2. Muayyan davr voqea-hodisalari hamda u yoki bu guruh vakillari faoliyati haqidagi qit’lar

Navoiy qit’alaridagi ayrim xususiyatlar.

Navoiyning ayrim qit’alarida, xususan hajmi 7 bayt va undan ortiq baytli qit’alarida shoir taxallusi keltirilgan. Misol uchun “G’aroyib us-sig’ar”dagi 7-raqamli qit’aning 11-baytida taxallus keltirilgan.

• Bu ohang ila bo’lg’asen naqshband ,
• Navoiy, agar yetsa navbat sanga .

Navoiy qit’alarida ba’zan taxallus 1-baytda ham keltirilgan. Masalan “Badoye ul-vasat”dagi 43-qit’ada.

• Ey Navoiy, bu olam ahlida ta’masiz yo’q kishi,
• Har kishida bu sifat yo’qtur, anga bo’lgay sharaf.

Navoiy devonlaridagi qit’alar soni

“Badoye ul-bidoya”da 46 ta

“Xazoyin ul-maoniy”da 210 ta

Boshqa asrlaridagi qit’alarni ham qo’shib hisoblansa , ulaening soni 300 tadan ortadi.

“Devoni foniy”da 72 ta

Alisher Navoiy lirikasida fard janri.

• Alisher Navoiyning fardlari ijtimoiy-falsafiy, axloqiy-ta’limiy masalalarga bag’ishlangan.
• Ularda iyhom, husni ta’ll, irsoli masal, tashbih kabi san’atlar mohirlik bilan qo’llanilgan.
• “Xazoyin ul-maoniy”da 86 ta fard mavjud bo’lib, ularning 82 tasi qofiyali, 4 tasi qofiyasiz.Fardlarning barchasi “Favoyid ul-kibar”ga kiritilgan.

Navoiy devonlaridagi fardlar soni.

“Badoye ul-bidoya”da 53 ta

“Xazoyin ul-maoniy”da 86 ta

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!