T. U. Usmonov, B. C. Mirzayev, I. S. Hasanov mutaxassislikka

К
h—havo 
q a rs h ilig ig a
k a m ro q
u c h ra s h
k oeffitsiyenti 
(ATjft= 0 ,0 0 5 ...0 .0 0 7 ): 
A
- m a s h in a n i n g sh a m o lg a q arsh i q ism in in g y u z a s i, m 2
A=HB
Я - m a s h in a n i n g b alan d lig i, m; S - i z l a r n i n g eni, m ; v - m a s h in a n in g h a ra k a t 
teziig i, k m /so at; vsi- sh a m o ln in g teziig i, k m /so a t ( v /;= 1 0 .. .40 km /soat).
204

---

Skreperlarning vazifasi va klassifikatsiyasi
Skreper tuproq qazuvchi-tashuvchi siklik ishlaydigan mashinadir. 
U 
yirik 
toshlari 
bo'lmugan 
I—III 
kategoriyalardagi 
gruntni 
qatlamma-katlam kesish. surish va qatlam-qatlam qilib lo'kishga 
m oljallangan, Skreperlar kotlovan va transheyalarda gruntni kesib 
olib, uni to'km alar yoki ag‘dan$h joylanga surib keltirish uchun 
keng koMamda ishlatiladi. Skreperlar yordamida kanallar quriladi, 
to‘g‘on va dambalarga grunt yotkiziladi, foydali qazilm alar qazib 
olishda oehish ishlari bajariladi,
Tyagachga qo‘shish usuliga ko‘ra skreperlar tirkalma, yarim 
tirkalm a va o‘ziyurar xillarga ajratiladi. Tirkalma skreperlar, 
odatda, gusenitsali traktorlarga, yarim tirkalm alari esa g‘ildirakli 
traktorlarga tirkab ishlatiladi. 
0
‘ziyurar skreperlar old o‘qi o‘rniga 
pnevm og'ildiraldi, bir o‘qli tyagach o‘rnatiladigan mashinadir.
Kovshining o‘lchamlariga ko‘ra kichik sig‘imli (3 m
3
gacha), 
o‘rtacha sig lm li (3-10 m 3) va katta sig‘imli (10 m
3
dan ortiq) 
skreperlar b o lad i. Kovshining yuklanish usuliga qarab, baza 
m ashinaning tortish kuchi hisobiga yoki m exanizatsiyalashtirilgan 
usulda qirg‘ichli elevator vositasida yuklanadigan skreperlar farq 
qilinadi.
Kovshidan gruntni bo'shatish usuliga ko'ra: erkin bo‘shatiladigan 
(o‘zi ag‘dariladigan), yarim m ajburiy bo‘shatiladigan va majburiy 
bo‘shatiladigan skreperlar bo iad i. Kichik sig‘imli skreperlarning 
kovshi erkin bo‘shatiladi. Bunday skreperlarda kovsh skreper 
ramasiga sharnir yordam ida m ahkam langan b o iad i va oldinga yoki 
orqaga ag‘darib bo'shatiladi.
Yarim majburiy bo‘shatish usuli asosan o‘rtacha sig‘imli 
skreperlarda 
qollaniladi. 
Kovsh 
skreper ram asining 
keyingi 
qismi bilan yaxlit qilib ishlangan ikkita yon devordan iborat 
bo iad i. Kovshning tubi va ketingi devori yaxlit bir konstruksiya 
b o lib , yon devorlarga sharnir yordamida m ahkam langan. Kovsh 
bo‘shatilayotganda tubi va ketingi devori oldinga buriladi, yon 
devorlari esa qo‘zg‘almaydi. Kovshi erkin va yarim majburiy 
bo‘shatiladigan skreperlarning kamchiligi shundaki, nam gruntlarda 
ishlaganda kovsh oxirigacha bo‘shatnaydi.
205

---

M ajburiy bo‘shatish usuli o‘rtacha va katta sig‘imli skreperlarda 
qo‘llaniladi. Kovshning ketingi devori ochiladigan qilib ishlanadi, 
grunt ketingi devorni old tomonga ochib bo‘shatiladi.
Ish organining hoshqarilish tipiga qarab: kanatbiok bilan 
boshqariSadigan va gidravlik hoshqariladigan skreperlar b o lad i,