Т ш ш n a V mama w j ш ш a f t



Download 5,53 Mb.
Pdf ko'rish
bet33/51
Sana04.02.2022
Hajmi5,53 Mb.
#431273
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   51
Bog'liq
Ijtimoiy falsafa.Б.Очилова (1)

Evolyutsiya
(lot. “evolutio” — avj olish, ochilish, yozilish, 
takom illashish)-tadrijiy rivojlanish. Evolyutsiya tushunchasi keng 
m a’noda rivojlanish tushunchasining sinonim i sifatida ishlatiladi.
Evolyutsiyada rivojlanishning sifatiy asosi keskin o'zgarm ay- 
di, uning boshlanish va yakunlanish bosqichlari orasida muayyan 
fursat o ‘tadi. Evolyutsion rivojlanishda portlash hodisasi ro ‘y ber- 
maydi. Jamiyatda, organik dunyoda va jo n siz tabiatda ro ‘y beruv- 
chi o ‘zgarishlam ing y o ‘nalishini, tartibini, qonuniyatlarini ifoda- 
lab, muayyan sistemadagi o ‘zgarishlam ing doimo o ‘zidan ilgarigi 
holatidan farq qilishini ko'rsatib turadi va fanda tarix, tarixiylik, 
taraqqiyot, rivojlanish, o ‘sish, ravnaq topish singari tushunchalar- 
ning mazmunini ifodalaydi.
Real hayotiy jarayonlarda evolyutsiya ham, revolyutsiya ham, 
birgalikda bir-birini taqozo etgan va toMdirgan holda qatnashadi.
Revolyutsiya
(lotin. “revolutio” — to ‘ntarish, burilish) — tabiat, 
jam iyat yoki bilish jarayonida biron-bir narsa, hodisada sodir boMa- 
digan chuqur sifat o‘zgarishi va rivojlanishni ifodalaydigan tushun­
cha. Revolyutsiya tabiatda, masalan, geologik tuzilm alarda, bilish 
jarayonida, ilm va texnika sohasida sodir boMadigan, sifat o'zga- 
rishlari tarzida namoyon boMadi.
Insoniyat tarixiy taraqqiyotida bir qancha: ilmiy—sanoat, texnik, 
madaniy, ilm iy-texnik revolyutsiyalar sodir bo‘lgan. Revolyutsiya 
atam asidan ko‘proq ijtimoiy hodisalarda sodir boMadigan, tub sifat 
o ‘zgarishlarni ifodalash uchun foydalaniladi. Bunda revolyutsiya 
tushunchasi jam iyat hayotida sodir boMadigan, “sakrashni”, bir si­
fat holatidan boshqa sifat holatiga oMishni ifodalaydi.
Insoniyat tarixida revolyutsiyalar katta aham iyatga ega boMgan. 
M asalan, olovning k ash f etilishi ham inqilobiy hodisa boMib in­
soniyat taraqqiyotining eng asosiy harakatlantiruvchi kuchi sifa­
tida nam oyon boMdi. Ilm-fan, sanoat va ishlab chiqarish, texnika 
sohasidagi inqilobiy hodisalar jam iyat hayotini keskin o ‘zgartirib 
yuborish xususiyati bilan taraqqiyotning bem isl tezlashuviga sabab 
boMgan. XVIII asrda Am erika va G ‘arbiy Yevropada sodir boMgan
136


ijtimoiy-siyosiy revolyutsiyalar dem okratik qadriyatlarning shakl- 
lanishiga, jam iyat boshqaruvning liberallashuviga olib keldi. In­
soniyat tarixan necha asrlar davom ida erishishi m um kin bo‘lgan 
shart-sharoitlarga revolyutsiyalar oqibatida qisqa fursatlarda eri­
shishi mumkin.
Am m o h ar doim ham taraqqiyotga inqilobiy y o ‘l bilan erishishga 
boMgan harakatlar ijobiy natija bilan yakunlanaverm aydi. Ayniqsa 
bu ijtimoiy-siyosiy tusdagi inqiloblarga xosdir. M avjud ijtimoiy-si­
yosiy tartiblarni, ijtimoiy tuzumni inqilobiy o ‘zgartirish xavfli oqi- 
batlarga olib kelganligi tarixdan maMum. 1917 y ilda R ossiyada so- 
dir boMgan “oktyabr” inqilobi radikal o ‘zgarishlarga asoslanganligi 
uchun ham g‘ayriinsoniy ahamiyat kasb etdi. U ning tashkilotchilari 
jam iyat va inson ehtiyojlarini inqilobiy tarzda kapitalizm o ‘m ida 
maMum b ir sin f m anfaatini ifodalovchi kom m unistik formatsiyani 
qurish orqali qondirish mumkin, deb hisobladilar. A m m o bunday 
taraqqiyot yoMi k o ‘proq vayronkor boMib chiqdi.
E. Giddens “Sotsiologiya” kitobida ijtim oiy-siyosiy revoly- 
utsiyaga shunday ta ’rif beradi: “...om m aviy harakat yetakchilari 
tomonidan davlat hokim iyatini zo‘rlik yoMi bilan qoMga olish va 
bu hokim iyatdan keyinchalik radikal ijtimoiy islohotlar oMkazish 
maqsadida foydalanishdir” 1. Bu fikrlar revolyutsiyaga radikallik, 
eskini butunlay vayron etish, terror kabi xususiyatlar xos ekanligini 
bildiradi. Xususan fikrimizning isboti sifatida X XI asrda Ukraina, 
Gruziya, QirgMzistonda ro‘y bergan “rangli inqiloblar”ning am alda 
hech qanday ijtimoiy taraqqiyotning jadallashuviga ta ’sir etmagan- 
ligi va aksincha jam iyatda turli beqarorliklam i keltirib chiqargan- 
ligini m isol qilishim iz mumkin.
H ozirda h ar ikki taraqqiyot shakliga m uqobil boMgan moder- 
nizatsiyali taraqqiyot konsepsiyasi yuzaga kelgan. Taraqqiyot­
ning m odem izatsiyali shakli obyektiv qonunlar va inson irodasini 
uyg‘unlashtirishga harakat qiluvchi, taraqqiyotni obyektiv qonun- 
larga qarshi chiqmagan holda ratsional tarzda m aqsadli, islohotlar
1 Giddens E. Sotsiologiya. - Т.: Sharq. 2002, -B.698.
137


orqali jadallashtirishni maqsad qilgan m odem izatsiya konsepsiya» 
sida ilgari suriladi.
Ijtimoiy taraqqiyotning m odem izatsiya shakli ratsional vosita* 
lar orqali, puxta va aniq rejalarga asoslangan islohotlar orqali ta­
raqqiyotga erishishni ifodalaydi. H ozirda taraqqiyotning bu shakli 
eng maqbul y o ‘l sifatida tan olingan b o'lib, xususan bizning mam- 
lakatim iz ham mustaqillik yiliarida “0 ‘zbek modeli” nom ini olgan 
taraqqiyotning modernistik-reformistik y o 'lid an jadal odimlamoq- 
da. Biz tanlagan mazkur y o ‘l aksariyat adabiyotlarda evolyutsion 
taraqqiyot y o ‘li sifatida e ’tiro f etiladi. Vaholanki, bu m odelga mo* 
dernizatsiyali islohot yo‘li sifatida qaralsa k o ‘proq m aqsadga mu­
vofiq bo4 lar edi.
Ijtim oiy taraqqiyotning subyektlari 
v a
harakatlantiruvclii 
kuchlari. 
Ijtim oiy taraqqiyot har bir tarixiy davrda muayyan sub- 
yektlar tom onidan amalga oshirilgan. M uayyan om illar esa harakat- 
lantiruvchi kuch vazifasini bajargan. Ijtim oiy taraqqiyot subyektiv 
va obyektiv jarayonlar aloqadorligida kechadi. B u m asala borasida 
ijtimoiy-falsafiy fikrlar tarixida bir qancha qarashlar ilgari surilgan.
Taniqli nemis faylasuflari V.F.Gegel ijtimoiy taraqqiyotning su­
byektlari sifatida xalq ommasini e ’tiro f etsa, O .Kont fikricha, ijti­
moiy taraqqiyotning asosiy subyekti insoniyatdir. Yana bir sotsio­
log E.Giddens O.Kontning fikrini inkor etib, insoniyat abstrakt 
tushuncha, alohida individ konkretdir, “jam iyat iroda kuchiga ega 
em as, o ‘z oldiga maqsadlar qo'ym aydi, ular faqat individlargagina 
hos” ', degan fikmi ilgari suradi.
M ashhur ispan faylasufi Ortega-i-Gasset ijtimoiy taraqqiyotning 
asosiy subyekti sifatida alohida buyuk shaxslam i e ’tiro f etsa-da, 
hozirda om m aning bu jarayondagi o ‘rni ortib borayotganligini 
ta ’kidlab, shunday fikmi ilgari suradi: “O m m aning ijodiy ozchilik 
funksiyasini egallashi biz yashayotgan davrning asosiy xususiyati 
bo‘lib bormoqda... Yaqinda paydo bo'lgan siyosiy rejimlar, m ening 
fikrimcha, om m aning siyosiy diktaturasidan o ‘zga narsa emas... Bu-


Download 5,53 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   29   30   31   32   33   34   35   36   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish