ijtimoiy-siyosiy revolyutsiyalar dem okratik qadriyatlarning shakl-
lanishiga, jam iyat boshqaruvning liberallashuviga olib keldi. In
soniyat tarixan necha asrlar davom ida erishishi m um kin bo‘lgan
shart-sharoitlarga revolyutsiyalar oqibatida qisqa fursatlarda eri
shishi mumkin.
Am m o h ar doim ham taraqqiyotga inqilobiy y o ‘l bilan erishishga
boMgan harakatlar ijobiy natija bilan yakunlanaverm aydi. Ayniqsa
bu ijtimoiy-siyosiy tusdagi inqiloblarga xosdir. M avjud ijtimoiy-si
yosiy tartiblarni, ijtimoiy tuzumni inqilobiy o ‘zgartirish xavfli oqi-
batlarga olib kelganligi tarixdan maMum. 1917 y ilda R ossiyada so-
dir boMgan “oktyabr” inqilobi radikal o ‘zgarishlarga asoslanganligi
uchun ham g‘ayriinsoniy ahamiyat kasb etdi. U ning tashkilotchilari
jam iyat va inson ehtiyojlarini inqilobiy tarzda kapitalizm o ‘m ida
maMum b ir sin f m anfaatini ifodalovchi kom m unistik formatsiyani
qurish orqali qondirish mumkin, deb hisobladilar. A m m o bunday
taraqqiyot yoMi k o ‘proq vayronkor boMib chiqdi.
E. Giddens “Sotsiologiya” kitobida ijtim oiy-siyosiy revoly-
utsiyaga shunday ta ’rif beradi: “...om m aviy
harakat yetakchilari
tomonidan davlat hokim iyatini zo‘rlik yoMi bilan qoMga olish va
bu hokim iyatdan keyinchalik radikal ijtimoiy islohotlar oMkazish
maqsadida foydalanishdir” 1. Bu fikrlar revolyutsiyaga radikallik,
eskini butunlay vayron etish, terror kabi xususiyatlar xos ekanligini
bildiradi. Xususan fikrimizning isboti sifatida X XI asrda Ukraina,
Gruziya, QirgMzistonda ro‘y bergan “rangli inqiloblar”ning am alda
hech qanday ijtimoiy taraqqiyotning jadallashuviga ta ’sir etmagan-
ligi va aksincha jam iyatda turli beqarorliklam i
keltirib chiqargan-
ligini m isol qilishim iz mumkin.
H ozirda h ar ikki taraqqiyot shakliga m uqobil boMgan moder-
nizatsiyali taraqqiyot konsepsiyasi yuzaga kelgan. Taraqqiyot
ning m odem izatsiyali shakli obyektiv qonunlar va inson irodasini
uyg‘unlashtirishga harakat qiluvchi, taraqqiyotni obyektiv qonun-
larga qarshi chiqmagan holda ratsional tarzda m aqsadli,
islohotlar
1 Giddens E. Sotsiologiya. - Т.: Sharq. 2002, -B.698.
137
orqali jadallashtirishni maqsad qilgan m odem izatsiya konsepsiya»
sida ilgari suriladi.
Ijtimoiy taraqqiyotning m odem izatsiya shakli ratsional vosita*
lar orqali, puxta va aniq rejalarga asoslangan islohotlar orqali ta
raqqiyotga erishishni ifodalaydi. H ozirda taraqqiyotning bu shakli
eng maqbul y o ‘l sifatida tan olingan b o'lib, xususan bizning mam-
lakatim iz ham mustaqillik yiliarida “0 ‘zbek modeli” nom ini olgan
taraqqiyotning modernistik-reformistik y o 'lid an jadal odimlamoq-
da. Biz tanlagan mazkur y o ‘l aksariyat adabiyotlarda evolyutsion
taraqqiyot y o ‘li sifatida e ’tiro f etiladi. Vaholanki, bu m odelga mo*
dernizatsiyali islohot yo‘li sifatida qaralsa k o ‘proq m aqsadga mu
vofiq bo4 lar edi.
Ijtim oiy taraqqiyotning subyektlari
v a
harakatlantiruvclii
kuchlari.
Ijtim oiy taraqqiyot har bir tarixiy davrda muayyan sub-
yektlar tom onidan amalga oshirilgan. M uayyan om illar esa harakat-
lantiruvchi kuch vazifasini bajargan. Ijtim oiy taraqqiyot subyektiv
va obyektiv jarayonlar aloqadorligida kechadi. B u m asala borasida
ijtimoiy-falsafiy fikrlar tarixida bir qancha qarashlar ilgari surilgan.
Taniqli nemis faylasuflari V.F.Gegel ijtimoiy taraqqiyotning su
byektlari sifatida xalq ommasini e ’tiro f etsa, O .Kont fikricha, ijti
moiy taraqqiyotning asosiy subyekti insoniyatdir. Yana bir sotsio
log E.Giddens O.Kontning
fikrini inkor etib, insoniyat abstrakt
tushuncha, alohida individ konkretdir, “jam iyat iroda kuchiga ega
em as, o ‘z oldiga maqsadlar qo'ym aydi, ular faqat individlargagina
hos” ', degan fikmi ilgari suradi.
M ashhur ispan faylasufi Ortega-i-Gasset ijtimoiy taraqqiyotning
asosiy subyekti sifatida alohida buyuk shaxslam i e ’tiro f etsa-da,
hozirda om m aning bu jarayondagi o ‘rni ortib borayotganligini
ta ’kidlab, shunday fikmi ilgari suradi: “O m m aning
ijodiy ozchilik
funksiyasini egallashi biz yashayotgan davrning asosiy xususiyati
bo‘lib bormoqda... Yaqinda paydo bo'lgan siyosiy rejimlar, m ening
fikrimcha, om m aning siyosiy diktaturasidan o ‘zga narsa emas... Bu-
1
Do'stlaringiz bilan baham: