Т р. Мавзулар Соат

Донли экинлар. Чорва моларини юқори тўйимли озуқа билан таъминлашда донли экинлар муҳим ўринни эгаллайди. Қуйида ем-хашак сифатида фойдаланилаётган донли экинларнинг бир нечтаси билан таништирамиз.
Кузги жавдар дон экини бўлиб, у дон олиш ва кўкат тайёрлаш учун экилади. Донни таркибида 9,2-17% оқсил бўлади. Жавдардан тайёрлаган озуқалар юқори тўйимли бўлади. Кўк масса олиш учун жавдар бошоқ тортмасдан аввал ўрилиши керак. Жавдар бир йиллик ўсимлик. Жавдар буғдойга нисбатан совуққа ва қишга чидамли ўсимлик. Ўзбекистонда кузги жавдар кузда экилади. Экиш меёри 120-200 кг, экиш чуқурлиги 3,5 см. Ўзбекистонда Киргизская-1 ва Вахшская-116 навлари экилади.
Тритикале - янги хашаки экин бўлиб, дурагай буғдой ва жавдар чатиштирилганда олинган. Тритикале ҳам совуққа ва қишга чидамлироқ (буғдойга нисбатан). Тўйимлилиги буғдойга яқин ёки баробар. Тиритикале ўсимлиги дони тўйимлиги бўйича арпа ва жўхорига тенг (қорамол, сигир ва қўйларни боқишда қўлланилади). Касалликларга чидамли, кўкатнинг таркибида буғдойга нисбатан 2%, жавдарга нисбатан 4 % оқсил кўп бўлади. Тритикале биологияси бўйича кузги экин, намсевар шунинг учун сувли ерларда экилади. Ўзбекистонда Многозёрний-2, Праг серебристий, Узор навлари экилмоқда.
Хашаки буғдой - янги ўсимлик, бу юмшоқ буғдой ва кўп йиллик буғдойиқ ўт ўсимлиги орасидаги дурагай хашаки буғдой, морфологик ва биологик белгилари бўйича буғдойдан фарқ қилади: совуққа ва қишги мураккаб шароитга чидамли, касалликларга (замбуруғ ва занг) чидамли. Хашаки буғдой намсевар, ўрта-кечпишар ўсимлик, ўртапишар буғдойдан 10-15 кун кеч пишади. Энг муҳим биологик хусусияти - ўримлардан кейин пояси қайта ўсади ва икки уч марта ўриб олиш мумкин. Кўкат олиш учун най ўраш даврида ўриб олинади. Шу муддатда ўрилса бир мавсумда учта ўрим этилади. Хашаки буғдойнинг -Отрастаюшая -38 нави экилади. Кўкат ҳосили 30-40 т/га, пичан ҳосили 9-10 т/га.
Арпа - муҳим хашаки донли экин. Арпадан тайёрлаган озуқаларнинг сифати қуйидагича: 100кг донни таркибида 6,7 кг оқсил ва 126,7 кг озуқа бирлиги, 100 кг унида 7,6 кг оқсил ва 118,8 озуқа бирлиги, 100 кг кўкатида 9,6 кг оқсил ва 70,0 кг озуқа бирлиги бўлади.
Ўсимликнинг биологик хусусиятлари, тезпишарлиги, шимолий минтақаларда ҳам экиш мумкинлиги, қурғоқчиликка чидамлилиги ва шўрга чидамлилигига қараб юқори баҳо олинди. Шунинг учун, экологик қийин бўлган шароитда ҳам экишга бўлади.
Ўзбекистонда Айқор, Афросиёб, Болғали, Гулноз, Зафар, Каршинский, Мавлоно ва бошқа навлар экилади.
Сули - бир йиллик ем-хашак учун экиладиган донли экин. Сулидан тайёрланган озуқаларни тўйимлилиги қуйидагича: 100 кг донида 6,2 кг оқсил ва 100 кг озуқа бирлиги, 100 кг унида 7,2 ва 95,5 кг, 100 кг пичанида 3 кг оқсил, 83,7 озуқа бирлиги бўлади.
Сули ер юзида кенг тарқалган экин. Сули биологияси бўйича баҳорги экин, аммо қишлаб чиқадиган шакллари бор, шунинг учун Ўзбекистонда сули баҳорда ва кузда экилади. Сули навларидан Дўстлик-85, Ташкент-1, Успех, Узбекский широколистний экилмоқда.