T. Qayıpbergenov shıǵarmalariında feyillerdiń qollanılıwı Kirisiw І bap. T. Qayıpbergenovtıń shıǵarmalarında feyiller II bap. Feyil tiykarlı qospa feyiller

II Bap. Feyil tiykarlı qospa feyiller

Feyil tiykarlı qospa feyiller mánili eki feyildiń qosılısıwınan jasaladı. Eki feyil qosılısıp qospa feyil jasaǵanda sol qosılısqan feyillerdiń ekewi de qospa hárekettiń bildiriliwine teńdey qatnasadı: satıp alıw, alıp keliw t.b. Bul qospa feyiller satıw hám alıw, alıw hám keliw sıyaqlı eki feyildiń mánilik jaqtan qosılısıwınan jasalǵan. Usı eki feyildiń qosılıwı nátiyjesinde bir mánige ie bolǵan háreket bildiriledi.

Eki feyildiń qosılısıwınan jasalǵan qospa feyiller qosılısqan túrinde hesh qanday grammatikalıq kategoriyalarǵa (túr, máhál, modallıq) qatnaslı bolmaydı. Olar tiykarǵı túbir feyiller sıyaqlı feyil paradigmasınıń baslanǵısh forması boladı. Olarǵa grammatikalıq kategoriya jasawshı geypara formalar sońǵı komponentinen keyin qosıladı: satıp al-ǵız, alıp kele-men, satıp al-sa, alıp bar-ma, alıp kel-gisi keledi, alıp barayın, t.b. Feyil tiykarlı qospa feyillerdiń komponentleri tiykarǵı túbir feyillerden boladi. Sol qosılsqan túbir feyiller mánilik jaqtan birigedi. Olardıń birewi tiykarǵı, ekinshisi qosımsha máni ańlatpaydı. Ekewi de qospa feyil jasaw ushın teńdey qatnasadı. Biraq qosılısqan teń mánili eki feyildiń sońǵi komponenti qospa feyildi jasawshı tirek sóz sıpatında keledi. Sonlıqtan túrkiy tillerinde sóz jasalıwǵa arnalǵan geypara izertlewlerde ekinshi komponent qospa feyil jasawshı negizgi tulǵa, tirek komponent dep qaraladı.

Qospa feyildi jasawshsı negizgi feyiller onsha kóp emes. Olardıń ulıwma sanı otızǵa shamalas. Olar tilde tiykarǵı feyil mánisinde de, kómekshi feyil mánisinde qollanıladı. Tiykarǵı feyil mánisinde kelgende ekinshi bir mánili feyiller menen qosılısıp feyil tiykarlı qospa feyillerdi jasaydı. Al kómekshi feyil mánisinde kelgende atawısh sózler menen qosılısıp atawısh tiykarlı qospa feyiller, tiykarǵı feyiller menen qosılısqanda feyildiń analitikalıq forması jasaladı.

Feyil tiykarlı qospa feyillerdiń jasalıwında ekinshi komponent bolıp, tiykarınan tómendegi tiykarǵı túbir feyiller qatnasadı: al, ber, bar, kel, ket, shıq, jat, jatır, tur, otır, qoy, jiber, tasla, ót, qayt, t.b.