T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

ovchilik va yig’machilik

jadal yig’machilik

jadal ravishda biror o’simlik turini yig’ish. U dastlabki dehqonchlikning kelib chiqishi uchun zamin vazifasini o’tagan.

haqiqiy dehqonchilik

o’troq holdagi dehqonchilik. Agar bu kategoriyalardan birinchisi dehqonchilikka aloqador emasligini e’tiborga olinsa ,qolgan 4 tasi ibtidoiy dehqonchilik tarixiga tegishli deb hisoblash mumkin.

Dehqonchilikka o’tishning asosiy sabablari to’g’risida yagona fikr yo’q. Ba’zi olimlar bunga sabab iqlimni o’zgarishi desa, boshqalar yovvoyi o’simliklarning yoppasiga kamayishi deydilar. Yana boshqalar ongsiz ravishda uy atrofida osimliklarni tanlash deb ko’rsatadilar. Agar odamlar yirik urug’ va mevalarni yeganlar, maydalarini atrofga tashlaganlar, deb faraz qilinsa, u holda dastlabki ongsiz tanlash pozitiv emas, salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin edi. Ovchilik va termachilik muntazam emasligi ham dastlabki dehqonchilikning kelib chiqishi uchun asos deyuvchilar ham bor. Lekin ularning birortasi ham ibtidoiy dehqonchilik sababini tushuntira olmaydi. Qadimgi tosh tegirmonlar yovvoyi o’simlik urug’lari maydalaydigan eramizdan oldin avval XVI asrlar Palestinda, XV - XIII asrlarda Nilda qo’llanilgan. Chamasi Palestinning kichik bu qismida yovvoyi o’simlik urug’larini ovqatga ishlatish va non tayyorlash yo’lga qo’yilgan. Bu kashfiyot tezda atrofga tarqalib, Nil daryosining quyi oqimida keyinchalik yevfrosh va tigr daryolari oralig’ida yashovchi qabilalarga ham tarqalgan. Ibtidoiy dehqonchilikka o’tish o’simliklarni sun’iy ravishda o’stirish, shu yerda boshlangan. Ibtidoiy dehqonchilikning bu joyda boshlanishiga Tigr va Yevfrosh daryolari oralig’idagi joylarning qulay obi - havosi, suvga serobligi, unumdor tuprog’i sabab bo’lgan.

Eramizdan oldingi 8 - 7ming yilliklar dehqonchilik Kichik Osiyo va Kavkazda 5 ming yil muqaddam Shimoliy Afrikada tarqalgan. Eramizdan oldin 4000 yillar davomida dehqonchilik eski dunyoning g’arbiy qismida bo’lib, boshqa joylarda odamlar hali ham termachilik, ovchilik va baliq ovlash bilan mashg’ul bo’lishgan.