T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

Birgalikdagi mehnat va umumiy mulkning mavjudligi sharoitida jamoalar ortiqcha mahsulotlarni urug’ oqsoqollarining vositachiligida ayriboshlaganlar.

Alohida ishlab chiqarishning paydo bo’lishi va xususiy mulk vujudga kelishi bilan individual ayriboshlash yuzaga kelgan. Ishlab chiqarish va ayriboshlashning individullashuvi natijasida ayrim kishilarning qo’lida ortiqcha mahsulotlar jamg’arilib borgan, bunday mahsulotlar xususiy mulkchilikka asos solgan.

Ijtimoiylashtirilgan xo’jaliklarda mehnat unumdorligi orta borgan. Harbiy asirlar qulga aylantirilgan. Patrialxal qullik butun dunyoga yoyilgan va nasldan- naslga o’tgan.

Matriarxatdan patriarxatga o’tilishi. Ota urug’ning ona urug’i o’rnini olishi jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi bilan bog’liq bo’lgan. Ayol ishlab chiqarishda muhim mavqeyni egallab turganiga qadar oila - urug’ munosabatlarida matriarxal xarakteri saqlanib turgan. Plug dehqonchilik, chorvachilik, kasbkorlik, ovchilik ixtisoslashtirilgan. Baliq ovlash erkaklar mashg’uloti hisoblangan. Ularning rivojlana borishi bilan erkak doimiy zahiralarni vujudga keltiradigan va ortiqcha mahsulot ishlab chiqaradigan bo’lib qolgan. Bular uning mulki bo’lgan kasbchilikni, dehqonchilikdan ajralib chiqishi sababli ayol kishining ilgarigi uy xo’jaligi faoliyatidagi ko’pgina sohalar ham erkaklarning hunarmandchilik kasb mashg’ulotiga aylangan. Erkak boshqarish ishini qo’lga olgan. Ayol ijtimoiy ishlab chiqarishdagi yetakchilik rolini yo’qotib, jamiyatdagi va oiladagi birinchi o’rinni erkak kishiga bo’shatib bergan. Ayollar qishloq kengashi va majlislarida ishtirok etishdan chetlashtirilgan. Ayol erga chiqishda erining jamoasiga ko’chib o’tadigan bo’lgan.

Urug’ ayolni uzatar ekan uning uchun haq, ish kuchi birligining yo’qotilishi evaziga tovon to’lashni ta’lab qilgan. Shu tariqa ayollarni sotib olish vujudga kelgan. Xotin erining irodasiga tomomila bo’ysungan.