T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

quyidagilar: 1) qodning mehnat qurollarini yaratadigan a’zoga aylanishi;

2) ma’noli nutqning rivojlanishi; 3) oliy nerv faoliyatining yuksak darajada rivojlanishi; 4) jamiyatning vujudga kelishi; 5) ikki tomonlama simmetriyaning vujudga kelishi; 6) tabiiy tanlanish; 7) irsiyat; 8) o’zgaruvchanlik.

A) 1.2.7.8 V)1.2.3.4 S)4.5.6.8 D)5.6.7.8

8§. Kishilik jamiyatining tarkib topishi

Tayanch iboralar va tushunchalar: muzlik, kichik muzlanish, ilk paleolit, ijtimoiy, urug‘chilik, mezolit, neolit, matriarxat, patriarxat, jamoa.

Muzlik davrlarining sabablari noma’lum. Ba’zi olimlar yer o’qi qiyaligining o’zgarishi, quruqlikning ko’tarilishi, quyosh radiatsiyasining kamayishi bilan muzlanishni tushuntiradilar. Muzlash markazi Grelandiya bo’lgan. Muzlik davri bir yoki to’rt marta takrorlangan bo’lishi mumkin. Dastlabki ikki muzlashni kichik muzlanish bo’lib yevropa borib yetgan, lekin yog’inlar ko’p bo’lgan, hatto Sahroi Kabirda ham daryolar oqqan, harorat birmuncha pasaygan. Ammo Janubiy, O’rta Yevropada iqlim subtropik, Janubiy Osiyo va Afrikada tropik iqlim saqlanib qolgan. Yevropada fillar, begemotlar, karkidonlar, qilich tishli yo’lbarslar, otlar bo’lgan. Daralarda anjir o’sgan. Ilk davrlarda issiq iqlim bo’lgani uchun o’simliklar yashil bo’lgan, issiqsevar hayvonlar uchray boshlagan. Muzlash boshlanishi bilan issiqsevar hayvonlar qisman o’lib, ayrimlari esa janubga siljiganlar. Ular o’rnini serjun mamontlar, serjun karkidonlar, bizonlar, bug’ular, ayiqlar, arslonlar egallaganlar. Odam ashel davrida olovdan foydalangan. Hamma narsa yeyilgan, g’amlab qo’yish bo’lmagan. Shels - ashel zamonlarida ovchilar issiqsevar hayvonlarni ovlaganlar. Sinantrop, neandertal odamlar go’shtini yeganlar. Ular ko’proq bolalarni yeganlar. Oxirgi paleolitda ham odamxo’rlik davom etgan. Mustae davrigacha odamlar xom go’shtni iste’mol qilishgan. Mustae zamonidan go’sht pishirilgan. Dastlabki odamlar turar - joy, kiyim - boshga zarurat sezishmagan. Muzliklar boshlanishi bilan (ashele oxiri mustae davridan) kiyim- boshga talab bo’lgan.

Ilk paleolit odamlarining ijtimoiy munosabatlari. Ilk paleolit davrida to’rtlamchi geografik davrning boshlarida ajdodlarimiz hamma joyda tarqalgan bo’lib, o’ziga xos turmush tarziga, xo’jalik va madaniyatiga ega bo’lgan. Siyrak bir- birlaridan ajralgan odam guruhlari yashagan. Mehnat qurollarining o’xshashligi insoniyatning paydo bo’lish birligi bilan izohlanadi. Jamoa bo’lmay oziq- ovqat topish, mehnat qurollarini yasash, ularni ishlab chiqarish tajribalarini saqlab qolish va boshqa odamlarni o’rgatishi mumkin emas. 20 - 40 kishiga ega bo’lgan ilk jamoa ibtidoiy odamlar galasi deb atalgan. Ularda zoologik individuallik mavjud bo’lib, tartibga solingan jinsiy munosabatlar asosida qonli to’qnashuvlar, odamxo’rlik bo’lgan. Ota- ona bilan bolalar tug’ishgan aka - ukalar bilan opa - singillar o’rtasida nikoh cheklanishlari bo’lmagan. Qon - qarindoshlik tan olinmagan.

Arxantroplar ko’proq jipslashganligi bilan maymun galalaridan farq qilgan. Mehnat qilish odamlar galasining yashash sharti bo’lgan. Termachilikdan ov qilishga o’tish bilan odamlar malakasini tobora murakkablashib borishiga sabab bo’lgan, chidamlilik xislatlari rivojlanib borgan. Mustae davrida yirik hayvonlarni hiyla bilan ovlash oldingi davrga nisbatan orta borgan. Ular o’zaro jipslashib borgan.

Neandertal galalari 30 - 100 ta kishigacha bo’lgan. O’troq hayot kurtaklari umumiy o’choq, turar - joy, birgalikda mehnat qilish odamlarni jipslashtirgan. Nikoh avvaldan gala ichida bo’lgan. Ov, termachilik, ovqat topish davrida jinsiy mun o- sabatlar man etilgan. Ayrim olimlar katta avlodlar bilan kichik avlodlar o’rtasida nikohlarni man etishdan iborat bo’lgan deydilar.