T azimov, U. E. Raxmatov organik olamning rivojlanishi va antropologiya (ii-qism)

3§. Genetika, xulq atvor va madaniyat. Ijtimoiy hayot va madaniyat

biologiyasi.

Tayanch iboralar va tushunchalar: shartli refleks, shartsiz refleks, xulq atvor, yevgenika, hatti - harakat, genetika tuyg„u, etologiya, reproduktiv, ijtimoiy, birlamchi va ikkilamchi signal sistemasi.

Hulq-atvor hayvon va odamlarning tashqi muhit bilan o‘zaro aloqa qilishidir. Uning fiziologik asosi bodib shartsiz va shartli reflekslar sanaladi. Odamlarda mehnat qilish faoliyati hamda jamoa bodib yashash bilan uzviy bogdiq holda ikkinchi signal sistemasi rivojlangan. Hulq-atvor ijtimoiy tarixiy - tajriba bilan bogdiq bodib, odamning fe’l-atvori axloq-odob doirasida baholanadigan hatti-harakat sistemasidan tashkil topadi. Hulq-atvor, hatti- harakat hayvon va odam organizmining murakkab biologik funksiyasi bodib, u tufayli hayvon va odam organizmi tashqi abiotik muhit bilangina emas, balki o‘z turi va boshqa turlarga mansub organizmlar bilan aloqada bodadi.

Hayvonlarning o‘zini himoya qilish, ozuqa topish, yakka yoki guruh bodib yashashi, o‘z turiga mansub boshqa jins bilan jinsiy qo‘shilishga bodgan moyillik va fe’l-atvorning boshqa ko‘rirnshlari shartsiz reflekslar, instinktlar asosida tarkib topadi. Shu bilan birga murakkab tuzilishga ega hayvon fe’l- atvori hayot davomida orttirilgan befarq ta’sirlovchilar bilan shartsiz ta’sirlovchilarning navbatlashishi natijasida hosil bodgan tajribalar asosida shakllanadi.

Hayvonlar va odamlar fe’l-atvorini shakllanishida markaziy nerv sistemasi, analizatorlar asosiy o‘rinni egallaydi. Hayvonlar va odamlarning hulq-atvori bilan etologiya, zoobiologiya, fiziologiya, ijtimoiy psixologiya shug‘ullanadi. XX asrning 50 yillaridan boshlab hayvonlar, odam hulq-atvori bilan genetika fani ham shug‘ullanmoqda.