T arbi yad a pedagogik texnologiyalar

S o‘fiyona yondashuv. 
Unda tom onlardan biri o ‘z raqibini 
donolik qilib m ag'lub qilishi ham mumkin.
Avtoritar 
yondashuv. 
Unda 
tom onlardan 
biri 
o ‘zining 
obro'sidan foydalanib, o ‘zn u q ta i nazarini o ‘tkazishi mum kin.
Tanqidiy yondashuv. 
Bahs ishtirokchilaridan b a’zilari o ‘z 
raqibining faqat kam chiligi, kuchsiz o ‘rni va m avqeiga diqqatni jalb 
qiladi, va aksincha, raqibining fikridagi ijobiy unsurlarni k o ‘rishga 
intilmaydi va m uam m oning yechimi b o ‘yicha o ‘z takliflarini ham bera 
olmaydi.
D ogm atik yondashuv. 
U nda tom onlardan biri bahsni haqiqatni 
o ‘z manfaati uchun o ‘zining shaxsiy m aqsadlariga m uvofiq keladigan 
tom onga boshlab ketadi.
Pragm atik yondashuv. 
Ishtirok etuvchilardan biri va har bir 
tornon faqatgina haqiqatni o ‘rnatish uchungina bahs yuritm aydi, balki 
undan 
o ‘zlarining yashirin va bahs 
ishtirokchilariga m a ’lum 
b o ‘lmagan am aliy m anfaatlariga burish uchun foydalanadi,
Bahsni o ‘tkazishda quyidagi qoidalarga aham iyat berish lozim:
- opponentining o ‘z fikrini asoslovchi so ‘zini tinglab, kuzatib 
borishi;
- opponentini so‘zlashdan to ‘xtatib q o ‘yishga shoshilm asligi;
- m ayda-chuyda detallarga e^ibor qaratm asligi, eng muhimini 
ko ‘rishga, tushunishga harakat qilishi;
- kuchsiz o ‘rinlar, dalil-isbotlar, misollarni topish va tahlil qilish;
- opponentini o'zidan kuchli deb hisoblamaslik;
- o ‘ziga haddan tashqari bino qo ‘yish va ishonishga ruju 
bermaslik;
- q o ‘rqish-raqib oldida m ag‘lubiyat ekanligini esda tutish.
N am una 
“Bahsda 
g ‘olib Relish 
san'ati”. 
(P.I.Pidkasistoy
tom onidan ishlab chiqilgan o ‘yin).
Bu o ‘ym 2, 3 soatga m o‘ljailangan.
0 ‘yinning maqsadi - talabalarning bahs-m unozara olib borish 
malakalari va qobiliyatlarini rivojlantirish va baholash.
M unozara - bahsning m uammolari. B ahs-m unozaraga olib chiqi- 
ladigan m uam m o talabalar uchun dolzarb va qiziqarli b o ‘lishi kerak.
N am una tariqasida quyidagi savollarni q o ‘yish mumkin:
M ening ijodiy, raqobatbardoshlik shaxsiyatim g‘oyasi qanday?
Shaxsning 
ijodiy, 
ziyolilik, 
raqobatbardoshlik 
xususiyati 
nim alarda k o ‘rinadi?
86

---

Shaxsning m ustaqil rivojlanish jarayonini men qanday tasavvur 
qilaman?
B ozor iqtis'odi munosabatlari sharoitida o ‘zimni qanday unga 
bahshida qilam an?
0 ‘yin ishtirokchilarining rollari va vazifalari.
Boshlovchi - o ‘qituvchi o ‘yinning m a’nosi, asosiy bosqichlari 
va ishtirokchilarning vazifalarini aytib beradi.
Ikki raqobatbardosh 7-20 kishidan iborat guruhlar yuqoridagi 
savollar b o ‘yicha m unozaraga kirishadilar.
Boshlovchi - o ‘qituvchi o ‘yinni lozim topgan oqim ga y o ‘llab 
turadi, uning a ’zolari faolligini ta ’minlab turadi, inunozaraning 
t6 ‘g ‘riligini kuzatadi, unga yakun yasaydi.
Ekspert - talabalar m unozara ishtirokchilariga baho beradi, 
giTruhga va uning a ’zolariga quyidagi m e’yorlarga asoslangan holda 
baho qo ‘yadi:
A. ifodaning m antiqiyligi va asoslanganligi;
B. nutq m adaniyati, notiqlik san ’ati usullarini egallaganligi;
V. xulosalarning isbotliligi;
G. bahs usullaridan rang-barang va samarali foydalanishi;
D. savollar q o ‘ya olishi va b.
0 ‘yin bosqichlari.
Birinchi bosqich tashkiliy bosqichdir. Unda raqobatga kiri- 
shuvchi jam oalar va ekspertlar guruhi shakllantiriladi. 0 ‘qituvchi 
o ‘yinning m aqsadi va qoidalarini bayon qilib beradi.
Ikkinchi bosqich o ‘yin jarayonidir. 0 ‘yin davom ida jam oalar 
olishlari mum kin va unda m unozarani kutilm agan darajada yangi 
o'y lash va topish im koniyatiga ega b o ‘ladilar.
Uchinchi bosqich o ‘yinga yakun yasashdir. Bu bosqichda 
ekspertlarning har biriga o ‘z m ulohazalarini bildirish uchun im koniyat 
beriladi, ular esa o ‘z baholarining m e'yorlarini ham da bahs-m unozara 
isfttirokchilariningchiqishlari natijalarini asoslab beradilar.
Ekspertlar vazifasi:
Jam oaning g‘alabasini asoslash;
A. o ‘yin ishtirokchilaridan eng xushm uom ala;
B. eng aqlli;
V. eng o b ro ‘li;
G. eng ijodkorlarini aniqlab beradi.
0 ‘yin yakunida o ‘qituvchi o ‘yinni tahlil qilib beradi va yakun 
yasaydi. Ayniqsa, o ‘qituvchi o ‘yinning borishi, uning muvaffaqiyati
87

---

va kam chiliklariga urg‘u berishi lozim. Shuningdek, istiqbolda e'tibor 
berilishi kerak boMgan m uvaffaqiyatli, munozarali, ijodiy vaziyatlarni 
farqlab berishi kerak.
0 ‘yinli 
texnologiyalarni 
am alga 
oshirish 
b o ‘lg‘usi 
m utaxassisning 
ijodiy 
faoliyatini 
rivojlantirish 
uslublaridan 
foydalanishni taqozo qiladi.
Ijodiy faoiiyat tajribasini rivojlantirish uslublariga ilmiy tafak- 
kurni jonlantirish, yangi m uam m olarni yechish malakasini ishlab chi- 
qishga, m uam m olarni yechishda ongli izlanishga olib keladigan 
uslublar taaluqlidir.
Ijodiy 
faoliyatni 
rivojlantirish 
uslublari 
G.S.Altshuller,
O.G. Bogdanova, 
A .V.Brushlinskiy, 
G.M elxori, 
B.M ironov, 
P.Yakobson va boshqalar tom onidan ishlab chiqilgan.