Сув хўжалиги ва мелиорация ишларини механизациялаштириш

II боб. ТАСМАЛИ УЗАТМАЛАРНИ ЛОЙИҲАЛАШ
2.1. Умумий маълумотлар
Тасмали узатма етакловчи ва етакланувчи шкивлардан, ҳамда уларга таранглик билан кийдирилган тасмадан иборатдир. Юкланиш етакловчи шкивдан етакланувчи шкивга тасма орқали, тасма билан шкив ўртасида ҳосил бўладиган ишқаланиш кучи ҳисобига узатилади.
Тасма кўндаланг кесимининг шаклига қараб, тасмали узатмалар: ясси (1 а-шакл), понасимон (1в-шакл), доиравий (1б-шакл), ҳамда тишли (1г-шакл) тасмали узатмаларга бўлинади.
Тасманинг таранглиги, қамров бурчаги ҳамда тасма билан шкив ўртасидаги ишқаланиш коэффициенти қанчалик юқори бўлса, унинг фойдали иш коэффициенти шунчалик юқори бўлиб, катта юкланишни узатишга мўлжалласа бўлади.
Тасманинг доимий таранглигини таъминлаш, шкив билан илашувини яхшилаш, ҳамда қамров бурчагининг қийматини ошириш мақсадида ярим автоматлаштирилган (механикавий) ёки автоматлаштирилган тарангловчи роликлардан фойдаланилади.
Тасмали узатманинг афзалликлари:
-таннархи арзон, тузилиши оддий, ҳаракатни нисбатан узоқ масофага узатиш имконини беради, шовқинсиз ва равон ишлайди. Юкланишнинг қиймати тўсатдан ортиб, зарб билан таъсир қила бошласа, тасма шкивда сирпаниб машина ёки механизмнинг асосий қисмларини қўшимча деформацияланишдан, айрим ҳолларда синиб кетишдан сақлайди.
Тасмали узатмаларнинг камчиликлари:
ташқи ўлчамлари катта, тасманинг шкив сиртида сирпаниб туриши туфайли узатиш сони қатъий қийматга эга эмас, вал ва таянчга тушадиган куч нисбатан катта, тасманинг чидамлилиги нисбатан кичик (1000 … 5000 соат оралиғида).
Кимё ва озиқ-овқат саноати корхоналарида етакловчи валдан етакланувчи валга ҳаракатини етказиб беришда ясси ва понасимон тасмали узатмалардан кўп фойдаланилади. Бундан ташқари ясси тасмали узатмаларда иш бажарувчи механизм сифатида горизонталга нисбатан параллел ёки 90⁰ гача бурчак остида сочилувчан, кукунсимон, донали ва ўрта донали хом ашё, ҳамда тайёр махсулотларни ташишда қўлланилмоқда.
Тасмали узатмаларнинг узатишлар сони асосий ҳолларда 2…4 гача бўлиб, махсус ҳолларда 15 гача етади.

1-шакл. Тасмали узатма:

а) ясси тасмали; в) понасимон тасмали; б) доиравий тасмали.
г) тишли тасмали.