Sug’oriladigan yerlarning samaradorligini oshirishda tuproq eroziyasi va unga qarshi kurash chora-tadbirlari. Sug’oriladigan yerlarning samaradorligini oshirishda tuproq eroziyasi va unga qarshi kurash chora-tadbirlari

Eroziya jadalligining qiyalik uzunligiga bog’liqligi.

• Eroziya jadalligi Q - ning qiyalik uzunligiga L bog’liqligi.
• Tuproq eroziyasiga nafaqat qiyalik tikligi balki uning uzunligi ham ta’sir qiladi.

Q=K(L)m

Bu erda K- proportsionallik koeffitsienti.

L-qiyalik uzunligi, m - empirik koeffitsient 1. . . . . 1,25 ga teng.

Eroziya bazasi deb nimaga aytiladi.

• Tuproq va tog’ jinslarining buzilish davomiyligi cheklangan. Erozion qirqish (vrezov) maksimal chuqurligi ma’lum eroziya bazasidan pastda bo’lishi mumkin emas.
• Eroziya bazasi deb eroziya to’xtaydigan gorizontal yuza sathi tushiniladi. Eroziya bazasi qancha chuqur bo’lsa oqim tezligi ham shuncha katta va tuproq eroziyasi ham kuchli bo’ladi.

Joy ekspozitsiyasining suv eroziyasiga ta’siri.

• Joyning ekspozitsiyasi ham suv eroziyasiga katta ta’sir qiladi. Bahor oylarida shimoliy qiyaliklardagi qor qatlami janubiy qiyaliklardagiga qaraganda 15-20 kun keyin erib tugaydi.
• Bundan tashqari, O’rta Osiyo tog’larining janubiy yon bag’irlariga yoqqan qor har qish davomida bir necha marta erib, tuproq usti ochilib qoladi. Bu esa tuproqning chuqur qatlamigacha muzlashiga, yoz oylarida yoqqan yog’in-sochin suvlarining bug’lanib ketishiga va o’simlikda suv tanqisligiga olib kelib, siyrak o’sishga sabab bo’ladi. Natijada tuproqning ustki chirindili qismi doimo yuvilib yangilanib turadi.
• Shuning uchun ham janubiy yonbag’irning tuprog’i shag’alli,kam chirindili va unchalik qalin bo’lmaydi. Shimoliy yonbag’rilarida qalin, mayin yotqiziqli, chirindiga boy, o’simliklar bilan zich qoplangan tuproqlar paydo bo’ladi. Suv eroziyadan farqli o’laroq shamol eroziyasi qiyaliklarda ham tekis uchastkalarda ham sodir bo’ladi,

Relefning shamol eroziyasiga ta’siri.

• Relefning shamol eroziyasiga ta’sirini tahlil qilishda uning makro- mezo- va mikro shakllarini ko’rib chiqish zarur.
• Makrorelef (tog’ tizmalari) xrebti tuproqni tog’ tomondan kelayotgan shamoldan himoya qilsa boshqa yo’nalishda esa shamol energiyasi ta’sirini keskin kuchaytiradi.
• Tog’ massivlarida shamol yo’nalishi kecha-kunduz davomida o’zgaradi: kunduz shamol tog’ tomonga essa, kechasi esa, tog’ qiyaliklaridan pastga qarab esadi.
• Mezorelef (1,..5 dan 30-50 metrgacha tepalik) alohida dalalar turli uchastkalar shamol eroziyasiga sezilarli ta’sir qiladi.
• Qiyalik yuqori qismida va tepalik cho’qqilarida shamol eroziyasi, shamol oqimi ta’siri ayniqsa kuchliroq bo’ladi.