Statistika, ma’lumotlar va statistik fikrlash i-bob. Mundarija

1. Har bir baliq qaysi daryo / irmoqda qo’lga olindi;
2. Baliq turi (laqqa baliq, keng og’izli Okun yoki kichik og’izli Buffalo baliq);
3. Uzunligi (santimetr hisobida);
4. Og’irligi (gramm hisobida);
5. DDT kontsentratsiyasi (milliondagi qismlar hisobida).
Miqdor yoki sifat jihatdan o’lchangan beshta o’zgaruvchilardan har birisini tasniflang.


Yechimi Uzunligi, og’irligi va DDT kontsentratsiyasi o’zgaruvchilari miqdoriy ma’lumotlar hisoblanadi, chunki har birisi raqamli shkalada o’lchalanadi: uzunlik santimetrda, og’irlik grammda, DDT esa milliondagi qismlarda. Aksincha, daryo/oqimi va baliq turlari to’g’risidagi ma’lumotlar miqdor jihatdan o’lchashi mumkin emas: ular faqat toifalar bo’yicha tavsiflanishi mumkin (toifa uchun, masalan, laqabaliq, keng og’izli okun yoki kichik og’izli Buffalo baliq). Binobarin, daryo/oqimi va baliq turlari to’g’risidagi ma’lumotlar sifat ma’lumot hisoblanadi.


Oldinga nazar tashlangEng muhimi shundagi, miqdoriy yoki sifat ma’lumotlar bizni qiziqtirayotgaligini tushunishingiz lozim, chunki statistik usul, ma’lumotlarning tipiga (miqdoriy yoki sifat) bog’liq bo’lib, ularni bayon, taqdim va tahlil qilish uchun mos keladi.

Boshqa bo’limlarda, biz miqdor va sifat ma’lumotlarni tahlil qilish uchun ko’p foydali usullarni namoyon qilamiz. Lekin boshida, biz, keyingi bo’limda ma’lumotlarni yig’ish bo’yicha bir qator muhim fikrlarni muhokama qilamiz.

1.5. Ma’lumotlarni yig’ish
Mazkur masalani echish uchun to’g’ri keladigan tegishli ma’lumotlar tipiga, miqdoriy yoki sifatli, aniqlik kiritganingizdan so’ng ma’lumotlarni yig’ish lozim bo’ladi. Qoida tariqasida, ma’lumotlarni uch xil yo’l bilan olishingiz mumkin:
1. Chop etilgan manbalardan;
2. Ishlab chiqilgan eksperimentdan;
3. Kuzatish tadqiqotlardan (masalan, so’rovdan).
Ba’zan ma’lumotlar to’plami Siz uchun allaqachon to’plangan va chop etilgan manbalarda, masalan, kitob, jurnal yoki gazetalarda mavjud. Misol uchun, Siz 50 shtatda ajralishlar to’g’risida ma’lumotlari(ya’ni, 1000 aholi boshiga ajralishlar soni)ni o’rganmoqchisiz va umumlashtirmoqchisiz. Siz bu ma’lumotlar majmuini AQSh hukumati tomonidan har yili chop etiladigan AQShning Statistik sharxidan (shuningdek boshqa ko’plab ma’lumotlar majmuasini) topasiz. Xuddi shunday, yangi uy-joy qurish uchun oylik ipoteka arizalar bilan kimdir qiziqsa bu ma’lumotlar majmuini hukumatning boshqa nashri hisoblanadigan Joriy biznes sharxidan topadi. Chop etilgan ma’lumot manbalarining boshqa misollari The Wall Street Journal (moliyaviy ma’lumotlar) va Sport yangiliklari (sport axborotlari)larni o’z ichiga oladi. Hozirgi vaqtda Internet (Umumjahon to’qilma) chop etilgan manbalardan ma’lumotlarni olish uchun oson bo’lgan vositalasini taqdim etadi.⁴

Ma’lumotlarni yig’ishning ikkinchi usuli ishlab chiqilgan eksperimentni o’tkazishni nazarda tutadi, bunda tadqiqotchi olib boriladigan izlanishlarda birliklar (odamlar, ob’ektlar yoki buyumlar) ustidan qattiq nazorat o’rnatadi. Masalan, tibbiy tadqiqotlar yurak xuruji oldini olish uchun aspirin salohiyatini o’rganildi deb ko’pincha keltirmoqdalar. Ko’ngilli shifokorlar ikki guruhga bo’lingan edi: davolash guruhiga va nazorat guruhiga. Davolash guruhida har bir shifokor bir yil davomida bir kunda aspirinni, nazorat guruhida har bir shifokor aspiringa o’xshash bo’lgan aspirin platsebosini qabul qilgan. Tadqiqotchilar – tadqiqotdagi shifokorlar emas – kim aspirinni (tibbiyot) kim esa aspirin platsebosini qabul qilganligini nazorat qilib borgan. Siz 10-bobda bilasizki, to’g’ri ishlab chiqilgan eksperiment nazoratga olinmagan tadqiqotga nisbatan ma’lumotlardan ko’proq axborotni olish uchun imkon beradi.

Nihoyat, ma’lumotlarni yig’ish uchun kuzatish tadqiqotlardan foydalanish mumkin. Kuzatish tadqiqotlarda, tadqiqotchi o’z tabiiy muhitda eksperimental birliklarni kuzatadi va uni qiziqtirayotgan o’zgaruvchilarni yozadi. Masalan, bolalar psixologi maktab hovlisida o’ynayotgan beshinchi sinf o’quvchilardan iborat tanlanmadagi tajovuzkor xatti-harakati darajasini kuzatib va yozib borishi mumkin. Xuddi shunday, zoolog asirlikdan yangi tug’ilgan fillarning og’irligini kuzatishi va o’lchashi mumkin. Ishlab chiqilgan eksperimentga nisbatan kuzatish tadqiqotida tadqiqotchisi eksperimental birliklarining har qanday jihatini nazorat qilish uchun hech qanday harakat qilmaydi.
Kuzatish tadqiqotning eng keng tarqalgan turi so’rov hisoblanib, unda tadqiqotchi odamlar guruhini tanlaydi, bir yoki bir necha savollar beradi va javoblarni yozib oladi. Ehtimol, so’rovning eng mashhur turi siyosiy saylovlari natijalarini bashorat qilishga mo’ljallangan bir qator tashkilotlaridan (masalan, Harris, Gallup, Roper va CNN) birisi tomonidan o’tkaziladigan siyosiy so’rov hisoblanadi. Yana bir tanish so’rovlardan katta tarmoqlarni televideniyada eng mashhur dasturlari haqida ma’lumotlar bilan ta’minayotgan Nielsen tadqiqoti hisoblanadi. So’rovlar pochta, telefon so’rovlari yoki shaxsiy suhbatlar orqali amalga oshirilishi mumkin. Biroq, shaxsiy suhbatlar pochta yoki telefon so’rovlariga ko’ra ancha qimmatroq tadqiqot hisoblansada, lekin murakkab axborot to’planishi uchun ular zarur bo’lishi mumkin.