Стандартлаштириш ва ўзаро алмашинувчанлик

СТАНДАРТЛАШТИРИШ ВА ЎЗАРО АЛМАШИНУВЧАНЛИК


Режа:

1. 
   Стандартлаштириш ва стандартлар. Таърифлар.
   
2. 
   Ўзаро алмашинувчанлик тўғрисида умумий тушунчалар.
   
3. 
   Функционал ўзаро алмашинувчанлик.
   
4. 
   Жоизликлар ва ўтқазишлар тўғрисида асосий тушунчалар.
   
5. 
   Оғишларнинг чизмаларда белгиланиши.
   

1. Стандарт ва стандартлаштириш. Таърифлар


Стандартлаштириш – бу фан, техника ва иқтисодиёт доирасидаги такрорланувчи масалаларнинг ечимини топиш ва маълум соҳада мақбул даражада тартиблашга йўналтириш билан боғлиқ бўлган фаолиятдир. Ушбу фаолият натижасида оптимал иқтисодий кўрсаткичларга ва меҳнат хавфсизлигига эришилади.
Стандартлаштириш натижасида маҳсулот турлари, русумлари, параметрлари, ўлчамлари ва сифати бўйича ҳамда ишлаб чиқариш технологияси, синаш ва назорат қилиш услуби, маҳсулотни жойлаш, русумлаш, саклаш ва бошқаларга меъёрий ҳужжатлар яратилади.
Стандарт - бу бир хил маҳсулот гуруҳларига, керак бўлганда аниқ маҳсулотга талаб қўйган, уларни ишлаб чиқариш, қўллаш ва улардан фойдаланиш қоидаларини ўз ичига олган, ваколатли ташкилот томонидан тасдиқланган меъёрий –техник ҳужжатдир.
Ўзаро алмашинувчанликнинг қоидаларини амалга оширувчи стандартларни 2 гуруҳга бўлиш мумкин:

1. 
   Машинасозликнинг барча тармоқларига, барча буюм ва деталларга тегишли умумий меъёр (стандарт)лар;
   
2. 
   Аниқ (конкрет) буюмларнинг ўзаро алмашинувчанлиги амалга оширувчи меъёр (стандарт)лар.
   

ГОСТ 8032-56 “Афзал сонларнинг асосий қаторлари” ва ГОСТ 6636-69 “Нормал чизиқли ўлчамлар қаторлари” 1-гуруҳ стандартларини тузиш учун асос қилиб олинади.
Аниқ (конкрет) буюмлар стандартлари функционал ўзаро алмашинувчанлик талабларини белгилайди. Масалан, думаланиш подшипникларининг геометрик параметрлари (халқалар эни, диаметрлари, шакли ва тайёрлаш аниқлиги), айланиш аниқлиги меъёрлари ва ҳ.к. параметрларига стандартлар ишлаб чиқилган.
Ўзаро алмашинувчанлик принципларини саноатга жорий қилиниши халқ хўжалигининг самарадорлигини кескин оширади, маҳсулот таннархини камайтиради.