Метрология, стандартлаштириш, ўзаро алмашинувчанлик ва сертификатлаштириш

МЕТРОЛОГИЯ, СТАНДАРТЛАШТИРИШ, ўзаро алмашинувчанлик ва сертификатлаштириш

«Материалшунослик ва машинасозлик»
Кафедраси мудири
Техника фанлари номзоди, доцент
Турсунов Нодиржон Қаюмжонович
Тошкент-2021
Маъруза 3
Ўзаро алмашинувчанлик
Мақсад: ўзаро алмашинувчанликнинг турлари ва унинг машиналар техник кўрсаткичларини яхшилашда, унумдорлигини оширишда ва таннархини камайтиришда аҳамияти тўғрисида назарий билимларга эга бўлиш.
Ўзаро алмашинувчанлик деб, мустақил тайёрланган машина деталларини йиғиш ва таъмирлаш жараёнида уларга қўшимча ишлов бермасдан тўғридан-тўғри алмаштирилишини таъминловчи машиналарни яратиш, ишлаб чиқариш ва фойдаланиш тамойилига айтилади.
Ўзаро алмашинувчанлик бу комплекс тушунча булиб, у машинани тайёрлаш ва фойдаланиш жараёнларини уз ичига олади.
Ўзаро алмашинувчанлик машинасозлик ишлаб чикаришида деталларни тайёрлаш учун технологик жараёнларни ишлаб чиқиш, керакли мосламаларни, штампларни, кесувчи ва ўлчаш асбобларини лойиҳалаш ва тайёрлашда хамда назорат килиш усулларини ишлаб чиқиш кабиларни амалга оширишни талаб килади.
Берилган жоизлик (допуск) киймати буйича тайёрланган детал машинага хеч қандай кўшимча ишлов бермасдан йигилади ва бу машинани ишлаб чиқаришни соддалаштиради ва арзонлаштиради.
Машина деталларининг ишлов бериш аниқлигини белгилашда давлат ва халқаро стандартларига катъий риоя килиш керак.
Халқаро ва давлат стандартларини қўллаш ўзаро алмашинувчанлик даражасини оширади ва машиналар ишлаб чиқаришини арзонлаштиради.
Ўзаро алмашинувчанлик машина деталларига ва узелларига қуйидаги талабларни қўяди:
1) узел ва деталлар шаклини соддалаштириш, уларни тайёрлашни арзонлаштириш, ишлов бериш аниқлигини таъминлаш;
2)чизмаларда ўлчамларни тўғри қўйиш ва уларнинг аниқлигига асосланган талаблар қўйиш;
3)детал тайёрлаш учун асосланган ма­териал танлаш.
Ўзаро алмашинувчанликнинг тўлиқ, тўлиқмас, ички, ташқи ва функционал турлари мавжуд.