Standartlari

1-misol. 
2011 yil 1 iyulda kompaniya qiymati 600000 sh.b. 
binoni 
kelgusida operatsion ijaraga berish maqsadida sotib oldi. Vositachi uchun bino 
umumiy qiymatining 0,7% miqdorida komission mukofot berildi. Kompaniya 
investitsion mulkni xaqqoniy qiymat 
hisobga olish modelidan foydalanadi. 
2011 yil 31 dekabrda bino xaqqoniy qiymati 610000 sh.b. ni tashkil etdi.
Investitsion mulk qiymati sotib olingan paytda 2011 yil 1 iyulda
600000+600000x0.7%=604200 sh.b.
2011 yil 31 dekabrda investitsion mulk qiymati 
: 
Dt Investitsion mulk (M0400) 5800 
Kt Haqqoniy qiymatning 
(M9391) 5800 
610000-604200=5800 sh.b.
 
2012 yil 31 dekabrda investitsion mulkning haqqoniy qiymati pasaydi va 
605000 sh.b.ni tashkil qildi: 
Dt Haqqoniy qiymatning kamayishi (M9491) 5000 
Kt Investitsion mulk (M0400) 5000 
(605000-610000) = 5000 
Haqqoniy qiymat 
hisobga olish modeli asosida investitsion mulkning 
balans qiymatini aniqlashda, tadbirkorlik 
alohida aktivlar va majburiyatlar 
sifatida tan olingan aktivlar va majburiyatlarni ikki marta hisobga olmaydi. Masalan:
(a) 
Uskunalar, masalan liftlar yoki konditsionerlar, alohida aktivlar sifatida 
tan olinmaydi, balki ular binoning ajralmas qismi 
, umuman olganda 
investitsion mulkning haqqoniy qiymati tarkibiga kiritilgan 
. 
(b) 
Agarda ofis mebellar bilan ijaraga berilgan 
, ofisning haqqoniy 
qiymati mebellarning haqqoniy qiymatini ham 
ichiga oladi, chunki ijaradan 
daromad mebelli ofisga taalluqlidir. Qachonki mebellar investitsion mulkning 
haqqoniy qiymatiga kiritilganda, tadbirkorlik 
ushbu mebellarni alohida aktiv 

---

102 
sifatida tan olmaydi. 
(v) 
Investitsion mulkning haqqoniy qiymati tarkibiga operativ ijaradan 
daromadlar 
oldindan 
yoki hisoblangan daromad kirmaydi, chunki 
tadbirkorlik 
uni alohida aktiv yoki majburiyat sifatida tan oladi. 
(g) 
Ijara 
egalik qilinayotgan investitsion mulkning haqqoniy 
qiymati kutilayotgan pul oqimlarini aks ettiradi (shu jumladan, 
mumkinligi 
kutilayotgan shartli ijara haqlari). Shu tufayli, agar mulkni baholash amalga 
oshirilishi kutilayotgan barcha sof 
, haqqoniy qiymat 
hisobga 
olish modeli asosida investitsion mulkning haqqoniy qiymatini aniqlash uchun har 
qanday tan olingan ijara majburiyatini ushbu 
qayta 
zarur. 
Tadbirkorlik 
doimiy asosda investitsion mulkning haqqoniy 
qiymatini ishonchli aniqlay olishini rad etadigan faraz mavjud. Biroq, istisno 
holatlarda, qachonki tadbirkorlik 
investitsion mulkni dastlab sotib olganda 
(yoki foydalanishdagi 
natijasida mavjud mulk dastlab investitsion mulkka 
aylanganda), investitsion mulkning haqqoniy qiymatini doimiy asosda ishonchli 
aniqlab 
aniq dalili mavjud 
. Bunday holat sodir 
, faqatgina 
qachonki qiysiy mulklar bozori faol 
(masalan, yaqin sanalardagi 
operatsiyalar juda kam, belgilangan narxlar joriy emas yoki kuzatilgan operatsiya 
narxlari shuni 
sotuvchi sotishga majbur 
) va haqqoniy 
qiymatining muqobil ishonchli baholari (masalan, diskontlangan pul oqimlari 
rejalariga asoslangan) mavjud 
. Agar tadbirkorlik 
qurilish 
jarayonidagi investitsion mulkning haqqoniy qiymati ishonchli aniqlanmasligini 
aniqlasa, ammo qurilish tugaganda mulkning haqqoniy qiymatini ishonchli aniqlashni 
taxmin qilsa, uning haqqoniy qiymati ishonchli aniqlanguncha yoki qurilish 
tugaguncha (qaysi biri vaqtliroq 
), tadbirkorlik 
ushbu qurilish 
jarayonidagi investitsion mulkni tannarxda baholashi lozim. Agar tadbirkorlik 
investitsion mulkning (qurilish jarayonidagi investitsion mulkdan tashqari) 
haqqoniy qiymatini doimiy asosda ishonchli aniqlab 
aniqlasa, 
tadbirkorlik 
ushbu investitsion mulkni BHXS 16 dagi tannarx 
hisobga olish modelidan foydalangan holda baholashi lozim. Investitsion mulkning 
qoldiq qiymati nol deb faraz qilinishi lozim. Tadbirkorlik 
investitsion mulkni 
balansdan chiqarguncha BHXS 16 ni 
lozim. 
Qachonki tadbirkorlik 
oldin tannarxda baholangan qurilish 
jarayonidagi investitsion mulkning haqqoniy qiymatini ishonchli baholash imkoniga 
ega 
, u ushbu mulkni uning haqqoniy qiymatida baholashi lozim. Ushbu 
mulkning qurilishi tugaganda, haqqoniy qiymat ishonchli baholanishi mumkin deb 
faraz qilinadi. Agar bunday holat 
, mulk BHXS 16 dagi tannarx 
hisobga olish modelidan foydalangan holda hisobga olinishi lozim. 
Qurilish jarayonidagi investitsion mulkning haqqoniy qiymatini ishonchli 
baholash mumkinligi 
faraz faqatgina dastlabki tan olishda rad etilishi 
mumkin. Qurilish jarayonidagi investitsion mulk 
haqqoniy qiymatda 
baholagan tadbirkorlik 
qurilishi tugagan investitsion mulkning haqqoniy 
qiymatini ishonchli baholash mumkin emasligi 
xulosa qila olmaydi. 
Istisno holatlarda, MHXS 16dagi tannarx 
hisobga olish modelidan 

---

103 
foydalangan holda baholashga majbur 
, u boshqa investitsion mulklarni, shu 
jumladan qurilish jarayonidagi investitsion mulkni, haqqoniy qiymatda baholaydi. 
Bunday holatlarda, tadbirkorlik 
tannarx 
hisobga olish modelini 
bitta investitsion mulkka nisbatan 
ham, tadbirkorlik 
qolgan 
mulklarning har birini haqqoniy qiymat 
yicha hisobga olish modelidan 
foydalangan holda hisobga olishni davom ettirish lozim. 
Agarda tadbirkorlik 
oldin investitsion mulkni haqqoniy qiymatda 
baholagan 
, qiyosiy bozor bitimlari tez-tez yuz bermay qolishi yoki bozor 
narxlari kam mavjud 
qolishiga qaramasdan, u balansdan tashqariga 
chiqarguncha (yoki mulk mulk-egasi-egallagan mulk 
yoki tadbirkorlik 
oddiy 
faoliyatidagi sotish uchun mulkni takomillashtirishni 
boshlaguncha) mulkni haqqoniy qiymatda baholashni davom ettirish lozim. 
Dastlabki tan olingandan 
, tannarx 
hisobga olish modelini 
tanlaydigan tadbirkorlik 
barcha investitsion mulklarini ushbu 
hisobga olish modeliga nisbatan BHXS 16 ning talablariga muvofiq 
baholashi lozim, bundan MHXS 
Sotish uchun 
uzoq muddatli 
aktivlar va davom ettirilmaydigan faoliyat ga muvofiq sotishga 
tasnifining mezonlarini qanoatlantiradiganlar (yoki sotishga 
sifatida 
tasniflangan balansdan chiqarish guruhiga kiritilganlar) mustasno. Sotishga 
tasnifining 
mezonlarini 
qanoatlantiradigan 
(yoki 
sotishga 
sifatida tasniflangan balansdan chiqarish guruhiga kiritilgan) 
investitsion mulklar MHXS 5 ga muvofiq baholanishi lozim.
Investitsion mulk tasnifiga, yoki tasnifidan, 
amalga oshirilishi 
lozim, faqat va faqat, foydalanishda 
quyidagilar orqali 
tasdiqlanganda:
(a) 
investitsion mulkdan mulk-egasi-egallagan mulkka 
uchun, 
egasi tomonidan egallashning boshlanishi; 
(b) 
investitsion mulkdan tovar-moddiy zahiralarga 
uchun, sotishni 
takomillashtirishni boshlanishi; 
(v) 
mulk-egasi-egallagan mulkdan investitsion mulkka 
uchun, 
egasi tomonidan egallashning tugashi; yoki 
(g) 
tovar-moddiy zahiralardan investitsion mulkka 
uchun, boshqa 
tomon bilan operativ ijaraning boshlanishi. 
Tadbirkorlik 
mulkni investitsion mulkdan tovar-moddiy 
zahiralarga 
talab etsa, faqatgina qachonki sotishni 
takomillashtirishni boshlash oqibatida foydalanishda 
. Tadbirkorlik 
investitsion mulkni takomillashtirmasdan balansdan chiqarishga qaror qilsa, 
uni tan olishni tuxtatguncha (moliyaviy holat 
hisobotdan chiqarib 
tashlaguncha) investitsion mulk sifatida hisobga olishni davom ettiradi va tovar-
moddiy zahiralar sifatida hisoblamaydi. Xuddi shuningdek, agar tadbirkorlik 
kelgusida investitsion mulk sifatida foydalanishni davom ettirish uchun amaldagi 
investitsion mulkni qayta takomillashtirishni boshlasa, mulk investitsion mulk 
sifatida qoladi va u qayta takomillashtirish mobaynida mulk-egasi-egallagan mulk 
sifatida qayta tasniflanmaydi. 

---

104 
Haqqoniy qiymatda aks ettirilgan investitsion mulkdan mulk-egasi-egallagan 
mulkka yoki tovar-moddiy zahiralarga 
, MHXS 16 yoki MHXS 2 ga 
muvofiq keyingi hisob-kitob uchun mulkning nazarda tutilgan qiymati foydalanishda 
sanadagi uning haqqoniy qiymati 
lozim. 
Tadbirkorlik 
sanada MHXS 16 ga muvofiq mulkning balans 
qiymati bilan uning haqqoniy qiymati orasidagi har qanday farqni MHXS 16 ga 
muvofiq qayta baholash kabi hisobga olishi lozim.
qiymatiga nisbatan qayta baholash qiymatining oshgan summasi 
taqsimlanmagan foydaga 
kazilganda u foyda yoki zararga 
qilmaydi. 
Tovar-moddiy zahiralardan haqqoniy qiymatda aks ettiriladigan investitsion 
mulkka 
uchun, mulkning 
sanadagi haqqoniy qiymati bilan uning 
oldingi balans qiymati 
har qanday farq foyda yoki zararda tan olinishi 
lozim. 
Tovar-moddiy zahiralardan haqqoniy qiymatda aks ettiriladigan investitsion 
mulkka 
yondashuvi tovar-moddiy zahiralarning sotilishining 
yondaushviga mutanosibdir. 
Tadbirkorlik 
haqqoniy qiymatda aks ettiriladigan 
tomonidan 
qurilayotgan investitsion mulkning qurilishini yoki takomillashtirilishini tugatganda, 
mulkning 
sanadagi haqqoniy qiymati bilan uning oldingi balans qiymati 
har qanday farq foyda yoki zararda tan olinishi lozim.