Standartlari

1-misol. 
A futbol komandasi B futbol komandasi hujumchisni (forvard) 45000 sh.b. ga 
sotib oldi. 
A futbol komandasi bilan 3 yilga shaxsiy shartnoma tuzdi. 
Shartnomada uning ish xaqi, mukofoti, boshqa javobgarlik va majburiyatlari 
keltirilgan. 
Shartnomada 
mahorati va 
tartiblari 
chiqilganligi 
sababli A futbol klubi 
keltiradigan foydasidan kelib chiqib, 3 yillik 
shartnomani nomoddiy aktiv sifatida tan oladi. 
Tadbirkorlik 
mijozlar portfeliga yoki bozor ulushiga ega 
mumkin va tadbirkorlik 
, mijoz bilan aloqalarni va ularning sodiqligini hosil 
qilish harakatlari tufayli, mijozlar tadbirkorlik 
bilan savdo olib borishni 
davom ettirishini kutishi mumkin. Biroq, himoya qilishning yuridik huquqlari yoki 
nazoratning boshqa 
, mijozlar bilan aloqalar yoki tadbirkorlik 
mijozlarning sodiqligi mavjud 
, tadbirkorlik 
nomoddiy aktiv 
qanoatlantiradigan darajada mijoz aloqalaridan va sodiqligidan (masalan, 
mijozlar portfeli, bozor ulushlari, mijoz bilan aloqalar va sodiqlik) keladigan kutilgan 
iqtisodiy manfaatlar ustidan yetarlicha nazoratga ega emas. Mijoz aloqalarini himoya 
qilishning yuridik huquqlari mavjud 
, bir xil yoki 
noshartnomaviy mijoz aloqalari (biznes birlashuvi qismidan tashqari) 
ayirboshlash operatsiyalari shuni tasdiqlaydiki, tadbirkorlik 
bunga 
qaramasdan, mijoz bilan aloqalardan oqib keladigan kutilayotgan kelgusi iqtisodiy 
manfaatlarni nazorat qila oladi. Chunki bunday ayirboshlash operatsiyalari yana 

---

111 
shuni tasdiqlaydiki, mijoz bilan aloqalar ajraladigan, hamda ushbu mijoz bilan 
aloqalar nomoddiy aktiv 
qanoatlantiradi. 
Nomoddiy aktivdan kelib tushadign kelgusi iqtisodiy manfaatlar tovarlar yoki 
xizmatlar sotuvidan, xarajat tejashlaridan yoki tadbirkorlik 
tomonidan 
aktivdan foydalanishdan yuzaga keladigan boshqa daromadlarni qamrab olishi 
mumkin. Masalan, ishlab chiqarish jarayonida intellektual mulkdan foydalanish 
kelgusi daromadlarni 
holda kelgusi ishlab chiqarish harajatlarni 
kamaytirishi mumkin. 
Moddani nomoddiy aktiv sifatida tan olish tadbirkorlik 
modda 
quyidagilarni qanoatlantirishini namoyish etishini talab etadi:
(a) 
nomoddiy aktiv 
; va 
(b) 
tan olish mezonlarini. 
Ushbu talab nomoddiy aktivni sotib olishda yoki ichki yaratishda sarflangan 
hamda qismni 
, almashtirish yoki unga xizmat 
sarflangan 
harajatlarga nisbatan 
. 
Nomoddiy aktivlarning xususiyati shundaki, 
hollarda, ularga 
qilinadigan aktiv yoki almashtiriladigan qism 
. Demak, keyingi 
harajatlarning 
ushbu Standartdagi nomoddiy aktivning 
va tan 
olish mezonini qanoatlantirish 
amaldagi nomoddiy aktivda mujassamlangan 
kutilgan kelgusi iqtisodiy manfaatlarni saqlashi mumkin. Shu bilan birga, odatda 
keyingi harajatlarni bevosita butun biznesga nisbatan 
nomoddiy aktivga 
tegishli ekanligini aniqlash qiyinroqdir. Shu tufayli, faqat kamdan-kam hollarda 
keyingi xarajatlar sotib olingan nomoddiy aktivning dastlabki tan olingandan yoki 
ichki yaratilgan nomoddiy aktiv tugagandan keyingi sarflangan xarajatlar aktivning 
balans qiymatida tan olinadi. (tashqi sotib olingan yoki ichki yaratilgan 
qaramasdan) brendlar, titul nomlari, nashr nomlari, mijozlar 
tlari va mohiyatan 
moddalar 
keyingi xarajatlar sarflanganda doimo foyda yoki 
zararda tan olinadi. Bunga sabab shuki, bunday xarajatlar butun biznesni 
rivojlantirishga 
xarajatlardan farqlana olinmaydi.
Nomoddiy aktiv tan olinishi lozim, faqatgina agarda:
(a) 
tadbirkorlik 
tomonidan nomoddiy aktiv bilan 
kelgusi 
iqtisodiy manfaatlar olinishi ehtimoli mavjud 
; va 
(b) 
aktivning tannarxi ishonchli baholana olsa. 
Aktivning foydali xizmat muddati davomida mavjud 
iqtisodiy 
sharoitlar majmui 
rahbariyatning eng yaxshi baholashini aks ettiradigan 
oqilona va tasdiqlovchi farazlardan foydalangan holda, tadbirkorlik 
kutilgan 
kelgusi iqtisodiy manfaatlarning ehtimolini baholashi lozim. 
Tadbirkorlik 
aktivdan foydalanishdan keladigan kelgusi iqtisodiy 
manfaatlar oqimining aniqlik darajasini baholashda malakali mulohaza qilishdan 
foydalanadi, bunda dastlabki tan olish paytida mavjud dalillarga, 
tashqi 
dalillarga asoslanadi.
Nomoddiy aktiv dastlab tannarxda baholanishi lozim. 
Odatda, tadbirkorlik 
nomoddiy aktivni alohida sotib olishda 
narx aktivda mujassamlangan kutilayotgan kelgusi iqtisodiy 

---

112 
manfaatlarning tadbirkorlik 
tomonidan olinishi ehtimoli 
kutilishlarni aks ettiradi. Boshqacha qilib aytganda, iqtisodiy manfaatlar oqimining 
vaqti yoki summasi 
noaniqlik mavjud 
nazar, tadbirkorlik 
iqtisodiy manfaatlar olinishini kutadi. Shu bilan birga, alohida sotib olingan 
nomoddiy aktivning tannarxi odatda ishonchli baholanadi. Xususan, bunday holat yuz 
beradi, qachonki aktivning sotib olinishida 
beriladigan tovon pul 
yoki boshqa monetar aktivlar shaklida 
. 
Alohida sotib olingan nomoddiy aktivning tannarxi quyidagilarni qamrab oladi:
(a) 
savdo chegirmalarini va imtiyozlarini chegirgan holda, uning sotib olish 
narxini, jumladan import bojlari va qoplanmaydigan sotib olish soliqlarini; va 
(b) 
aktivdan 
foydalanishga tayyorlash uchun sarflangan har 
qanday bevosita xarajatlar. 
Quyidagilar bevosita xarajatlarga misoldir:
(a) 
aktivni ishchi holatiga keltirish 
bevosita yuzaga keladigan 
xodimlarga 
haq 
xarajatlar (MHXS 19 da 
); 
(b) 
aktivni ishchi holatiga keltirish 
bevosita yuzaga keladigan 
professional haqlar; va 
(c) 
aktiv 
ishlayotganligini tekshirish 
xarajatlar. 
Quyidagilar nomoddiy aktivning tannarxida hisobga olinmaydigan sarflarga 
misoldir:
(a) 
yangi mahsulotning yoki xizmatning namoyish xarajatlari (shu jumladan, 
reklamaga va sotish 
choralarga xarajatlar); 
(b) 
yangi joyda yoki yangi mijozlar bilan biznesni amalga oshirish 
xarajatlari (jumladan xodimlar uchun trening xarajatlari); va 
(v) 
va boshqa umumiy ustama xarajatlar. 
Nomoddiy aktivning balans qiymatida xarajatlarni tan olish 
, 
qachonki nomoddiy aktiv rahbariyat 
ishlay oladigan holatga 
keltirilganda. Shu tufayli, nomoddiy aktivdan foydalanish yoki uni boshqa joyga 
bilan 
xarajatlar uning balans qiymatiga kiritilmaydi. Masalan, 
quyidagi xarajatlar nomoddiy aktivning balans qiymatiga kiritilmaydi:
(a) 
nomoddiy aktiv rahbariyat 
ishlay oladigan holatga 
keltirilgan, lekin foydalanilmagan paytda sarflangan xarajatlar; va 
(b) 
aktivning mahsulotiga talab shakllanayotgan davrdagi zararlar kabi 
dastlab 
operatsion zararlar. 
Ayrim operatsiyalar nomoddiy aktivni tajriba-konstruktorlik ishlab chiqish 
bilan 
holda sodir 
, ammo ular nomoddiy aktivni rahbariyat 
ishlay oladigan holatga keltirish uchun zarur emas. Ushbu ikkinchi 
darajali operatsiyalar tajriba-konstruktorlik ishlab chiqishdan oldin yoki tajriba-
konstruktorlik ishlab chiqish davomida sodir 
mumkin. Ikkinchi darajali 
operatsiyalar aktivni rahbariyat 
ishlay oladigan holatga keltirish uchun 
zarur 
tufayli, ikkinchi darajali operatsiyalar 
daromadlar va 
tegishli xarajatlar bevosita foyda yoki zararda tan olinadi va ular daromad va 
xarajatning tegishli tasniflariga kiritiladi. 
Agarda nomoddiy aktiv uchun 
odatiy kredit shartlari doirasidan 

---

113 
tashqarida kechiktirilsa, uning qiymati pul 
narx ekvivalentiga teng 
. Mazkur qiymat bilan jami 
ar orasidagi farq MHXS 
Qarzlar 
xarajatlar
ga muvofiq kapitalizatsiya qilinmaguncha, kredit davri 
mobaynida foizli xarajat sifatida tan olinadi.