Standartlari

 
4.4. BHXS (IAS
Investitsion mulk
Mazkur standartning maqsadi investitsion mulkni hisobga olish hamda tegishli 
ochib berish 
talablarni belgilashdan iborat. 
Mazkur Standart investitsion mulkni tan olishda, baholashda va ochib berishda 
lozim. 
Shu 
lozimki, mazkur Standart ijara oluvchining moliyaviy 
hisobotlarida moliyaviy ijara sifatida hisobga olingan ijara shartnomasi asosida egalik 
qilinayotgan investitsion mulkdagi ulushlarini baholashda hamda ijara beruvchining 
moliyaviy hisobotlarida operativ ijara shartnomasi asosida ijaraga oluvchiga berilgan 

---

98 
investitsion mulkni baholashda 
. Mazkur Standart MHXS 
Ijara da 
qamrab olingan masalalarga nisbatan 
. 
Mazkur Standart quyidagilarga nisbatan 
:
(a) 
qishloq 
faoliyatiga tegishli biologik aktivlarga (BHXS 41 
Qishloq 
ga qarang); va 
(b) 
foydali qazilmalar 
huquqlarga va foydali qazilmalar 
zaxiralariga, masalan, neft, tabiiy gaz va shunga 
qayta tiklanmaydigan 
resurslarga. 
Balans qiymati - bu aktivning moliyaviy holat 
hisobotda tan 
olinadigan qiymatidir.
Tannarx - bu aktivni uning xaridi yoki qurilishi paytida sotib olish uchun 
pul 
yoki pul 
ekvivalentidagi summa yoki 
boshqa turdagi tovonning haqqoniy qiymati yoki, tegishli hollarda, boshqa 
MHXSlarning, masalan MHXS 
Aktsiyaga asoslangan 
ning aniq talablariga 
muvofiq ushbu aktivning dastlabki tan olinishidagi qiymatdir. 
Haqqoniy qiymat - bu baholash sanasida bozor ishtirokchilari 
tasidagi 
odatdagi operatsiyada aktivni sotishda olinishi mumkin 
yoki majburiyatni 
mumkin 
narxdir (MHXS 
Haqqoniy qiymatni 
baholash ga qarang). 
Investitsion mulk bu ijaradan daromad olish maqsadida yoki kapitalning 
qiymati qimmatlashishi uchun yoki ikkalasi uchun (mulk egasi yoki moliyaviy ijara 
shartnomasi asosida ijara oluvchi tomonidan) egalik qilinayotgan mulk (er yoki bino 
yoki binoning qismi yoki ikkalasi) 
, bundan quyidagi mulklar kirmaydi: 
(a) 
ishlab chiqarishda yoki tovarlar yetkazib berish yoki xizmatlar 
yoki 
maqsadlarda foydalaniladigan; yoki 
(b) 
oddiy 
faoliyatidagi sotishga 
mulklar.
Mulk-mulk-egasi-egallagan mulk bu (mulk egasi yoki moliyaviy ijara 
shartnomasi asosida ijara oluvchi tomonidan) ishlab chiqarishda yoki tovarlar 
yetkazib berish yoki xizmatlar 
yoki 
maqsadlarda 
foydalaniladigan egalikdagi mulk.
Quyidagilar investitsion mulkka misoldir:
(a) 
oddiy 
faoliyati doirasida qisqa muddatda sotish uchun emas, 
balki uzoq muddat davomida kapitalning qiymati qimmatlashishi uchun egalik 
qilinadigan yer. 
(b) 
kelgusida qaysi maqsadda foydalanilishi aniqlanmagan egalikdagi yer. 
(Agarda tadbirkorlik 
yerdan mulk-egasi-egallagan mulk sifatida 
foydalanishini yoki oddiy 
faoliyati doirasida qisqa muddatda sotish uchun 
foydalanishini aniqlamagan 
, yer kapitalning qiymati qimmatlashishi 
maqsadida saqlanayotgan deb hisoblanadi.) 
(v) 
tadbirkorlik 
tomonidan egalik qilinadigan (yoki moliyaviy ijara 
shartnomasi asosida tadbirkorlik 
tomonidan egalik qilinadigan) hamda bir 
yoki bir necha operativ ijara shartnomalari asosida ijaraga berilgan bino. 
(g) 
band 
, ammo bir yoki bir necha operativ ijara 
ijaraga 
berishga 
bino. 

---

99 
(d) 
kelgusida investitsion mulk sifatida foydalanish uchun qurilayotgan yoki 
takomillashtirilayotgan mulk. 
Quyidagilar investitsion mulk 
moddalarga misoldir va shuning 
uchun ular mazkur Standartning 
doirasidan tashqaridadir:
(a) 
oddiy 
faoliyatidagi sotishga 
yoki bunday sotishga 
qurilish yoki takomillashtirish jarayonidagi mulk (MHXS 
Tovar-
moddiy zaxiralar ga qarang), masalan, faqatgina yaqin kelajakda qayta sotish yoki 
takomillashtirish va qayta sotish maqsadida xarid qilingan mulk. 
(b) 
uchinchi tomon nomidan qurilayotgan yoki takomillashtirilayotgan mulk 
(BHXS 
Qurilish shartnomalari ga qarang). 
(v) 
mulk-egasi-egallagan mulk (MHXS 16 ga qarang), shu jumladan (shu 
) kelgusida mulk-egasi-egallagan mulk sifatida foydalaniladigan egalikdagi 
mulk, kelgusida takomillashtiriladigan va 
navbatida mulk-egasi-egallagan mulk 
sifatida foydalaniladigan egalikdagi mulk, xodimlar tomonidan band qilingan mulk 
(xodimlar bozor stavkasida ijara haqi 
yoki 
nazar) va 
balansdan chiqarishga 
mulk-egasi-egallagan mulk. 
(g) 
boshqa tadbirkorlik 
moliyaviy ijara 
ijaraga berilgan 
mulk
12
. 
mulklar ham ijaradan daromad olish yoki kapital qiymatining 
qimmatlashishi maqsadiad egalik qilinadigan qismni ham tovarlar yoki xizmatlarni 
ishlab chiqarish yoki yetkazib berish yoki 
maqsadlarda foydalanishga 
qismni qamrab olishi mumkin. Agar ushbu qismlarni alohida sotish 
(yoki moliyaviy ijara 
alohida ijaraga berish) mumkin 
, tadbirkorlik 
qismlarni alohida hisobga oladi. Agarda ushbu qismlarni alohida sotish 
mumkin 
, mulk investitsion mulk 
, qachonki katta 
qismi 
tovarlar yoki xizmatlarni ishlab chiqarish yoki yetkazib berish yoki 
maqsadlarda foydalanishga 
.
holatlarda, tadbirkorlik 
egaligidagi mulkni band qilganlarga 
xizmatlar ko
. Tadbirkorlik 
ushbu mulkni investitsion 
mulk sifatida hisobga oladi, qachonki xizmatlar butun shartnomaning katta 
qismi 
. Misol tariqasida, ofis binosi egasi tomonidan binoni band 
qiladigan ijarachilarga 
va saqlash xizmatlarini 
keltirish 
mumkin. 
Boshqa holatlarda, 
xizmatlar katta darajada 
mumkin. 
Masalan, agarda tadbirkorlik 
mehmonxonaga egalik qilsa va uni boshqarsa, 
mehmonlarga 
xizmatlar butun shartnomaning katta qismini tashkil 
etsa. Shu tufayli, egasi-boshqaradigan mehmonxona investitsion mulk emas, balki 
mulk-egasi-egallagan mulkdir. 
, 
xizmatlar shunchalik katta darajada 
mumkin va 
bunda mulk investitsion mulk sifatida tasniflanmasligini aniqlash qiyindir. Masalan, 
hollarda mehmonxona egasi boshqaruv shartnomasi asosida ayrim 
javobgarliklarni uchinchi tomonga 
. Bunday shartnomalarning shartlari turli 
12
M.Bonham and others.Generally accepted Accounting practice under IFRS. Ernst & Young LLP, United States, 2010.- part 2. 
p.1166-1174.

---

100 
xil 
. Bir tomondan, mulk egasi mohiyatan passiv investor 
mumkin. 
Boshqa tomondan, mulk egasi mehmonxona faoliyatidan keladigan pul oqimlari 
xatariga katta darajada duchorligini saqlagan holda, kunlik 
funktsiyalarni boshqa tomonga 
yuborgan 
. 
Mulk investitsion mulk sifatida tasniflanishini aniqlash uchun mulohaza qilishi 
zarur. Tadbirkorlik 
mezon ishlab chiqadi va natijada investitsion mulk 
muvofiq keladigan mulohazani 
imkoniga ega 
.
holatlarda, tadbirkorlik 
egaligidagi mulk uning bosh tashkiloti 
yoki boshqa 
tadbirkorlik 
tomonidan ijaraga olingan va band qilingan 
. Jamlangan moliyaviy hisobotlarda ushbu mulk investitsion mulk sifatida 
tasniflanmaydi, chunki mulk guruh nuqtai nazaridan mulk-egasi-egallagan mulkdir. 
Biroq, mulkka egalik qilayotgan tadbirkorlik 
nuqtai nazaridan qaraganda, 
agarda mulk ijaradan daromad olish maqsadida yoki kapitalning qiymati 
qimmatlashishi uchun yoki ikkalasi uchun egalik qilinsa, u investitsion mulkdir. Shu 
tufayli, ijaraga beruvchi 
moliyaviy hisobotlarida mulkni investitsion mulk sifatida 
hisobga oladi.
Investitsion mulk aktiv sifatida tan olinishi lozim, faqatgina qachonki:
(a) tadbirkorlik 
tomonidan investitsion mulk bilan 
kelgusi 
iqtisodiy foyda olinishi ehtimoli mavjud 
; va 
(b) investitsion mulkning tannarxi ishonchli baholanishi mumkin 
. 
Tadbirkorlik 
ushbu tan olish mezoniga asosan investitsion mulkning 
barcha xarajatlarini ular sarflangan paytda baholaydi. Ushbu xarajatlar dastlab 
investitsion mulkni sotib olish uchun sarflangan xarajatlarni hamda keyinchalik 
mulkka nisbatan amalga oshirilgan 
, 
yoki xizmatlar 
xarajatlarini qamrab oladi. 
Investitsion mulk dastlab uning tannarxida baholanishi lozim. Bitimga oid 
xarajatlar dastlabki baholash tarkibiga kiritilishi lozim. 
Sotib olingan investitsion mulkning tannarxi uning sotib olish narxi va har 
qanday bevosita tegishli xarajatlarni qamrab oladi. Bevosita tegishli xarajatlarga, 
masalan, professional yuridik xizmatlarga xarajatlar, mulkni 
soliqlar va boshqa bitimga oid xarajatlari kirishi mumkin. 
Ijara 
egalik qilinadigan va investitsion mulk sifatida tasniflanadigan 
mulk ulushining 
tannarxi MHXS 17da belgilangan moliyaviy ijaraga 
mos ravishda aniqlanishi lozim. 
MHXS 
Hisob siyosatlari, buxgalteriya hisobi maqsadida baholashlardagi 
va xatolar da 
, 
ixtiyoriga 
hisob siyosatini 
faqatgina 
moliyaviy hisobotlarda operatsiyalarning, boshqa hodisalar yoki 
sharoitlarning tadbirkorlik 
moliyaviy holatiga, moliyaviy natijalariga 
yoki pul oqimlariga 
ishonchli va 
holda 
mumkin. Haqqoniy qiymat 
hisobga olish 
modelini tannarx 
hisobga olish modeliga 
taqdim etishiga olib kelish ehtimoli judayam pastdir. 
Mazkur Standart barcha tadbirkorlik 
baholash (agar tadbirkorlik 
haqqoniy qiymat 
hisobga olish modelidan foydalansa) yoki ochib 

---

101 
berish (agar u tannarx 
hisobga olish modelidan foydalansa) maqsadida 
investitsion mulkning haqqoniy qiymatini baholashni talab etadi. Tadbirkorlik 
tan olingan va tegishli professional malakaga ega hamda baholanayotgan 
investitsion mulk joyida va toifasida yaqin tajribaga ega mustaqil baholovchi 
tomonidan narxlash asosida investitsion mulkning haqqoniy qiymatini aniqlashi 
, ammo talab etilmaydi.
Dastlab tan olingandan 
, haqqoniy qiymat 
hisobga olish 
modelini tanlaydigan tadbirkorlik 
barcha investitsion mulklarini 
haqqoniy qiymatda baholashi lozim.
Investitsion mulkning haqqoniy qiymatining 
natijasida vujudga 
keladigan foyda yoki zarar u qaysi davrda vujudga kelgan 
, 
davrning 
foyda yoki zararida tan olinishi lozim.
MHXS 13 ga muvofiq investitsion mulkning haqqoniy qiymatini baholash 
paytida, tadbirkorlik 
shuni 
lozimki, haqqoniy qiymat, shu 
, joriy ijara kelishuvlaridan ijara daromadlarini hamda bozor ishtirokchilari 
joriy bozor sharoitlarida investitsion mulklarni narxlashda foydalanishi mumkin 
boshqa farazlarni aks ettiradi.