|
14. Лидерликнинг турлари
Одатда лидерларни бирор-бир вазиятга хос, яъни ситуацион лидерлар ва доимий лидерларга ажратадилар. Биринчи тоифага, масалан ўзларининг омадли ўйинлари билан бутун жамоани руҳлантириб юборган ўйинчиларни (илҳомлантирувчи лидерлар) киритиш мумкин. Шу нарса ҳам аниқланганки, ана шундай лидерликнинг жамоа ўйинчилари идрокида бошқа вазиятларга кўчирилиш ҳоллари ҳам кузатилади: агар бирор спортчи муайян бир вазиятда лидерлик фазилатини намоён қилган бўлса, атрофдагилар ундан бошқа вазиятларда ҳам ана шундай лидерликни кута бошлайдилар. (Гарчи у янги вазиятларда бундай хусусиятини намойиш эта олмаса ҳам)
Психолог Фидлер эса лидерларни вазифага йўналган ва жамоадаги ўзаро муносабатларга йўналганларга бўлади. (8-жадвал)
8-жадвал
Ишчан ва эмоционал лидерларнинг қиёсий тавсифномаси.
Муайян вазифага йўналган лидер (ишчан лидер)
Афзаллиги
|
Камчилиги
|
Анча самарадор, барча куч-қуввати асосан олдидаги вазифага йўналтирилган.
|
Гуруҳнинг айрим аъзоларида ваҳималик даражасини ошириб юбориши мумкин.
|
Шахсараро мулоқотга кам вақт сарфлайди.
|
Мақсадга мувофиқ иш тутиш эвазига гуруҳ аъзоларининг ўзига бўлган ишончини ва хотиржамлигини қурбон қилади.
|
Муаммоларни аниқ ва пухта ҳал этиш талаб этилган вазияларда вазифаларни жуда тез тақсимлай олади.
|
Нисбатан ўртача стресс вазиятларида, яъни гуруҳ аъзолари ўзаро мулоқот қилишга интилаётганда нисбатан самараси камроқ сезилади.
|
Лидерлик учун жуда қулай, вазиятларда жуда самарадор, яъни лидернинг кучли таъсири зарур бўлганда. Шунингдек лидер учун ўта ноқулай вазиятларда – лидернинг таъсири у қадар кучли бўлмаган ҳолатларда, кутилмаган вазифаларни ҳал этишда гуруҳ аъзолари норозилик ва эътирозлар билдирганда ҳам самарали фаолият юрита олади.
|
Жамоа фаолиятида муҳим ўрин тутувчи аъзолар билан ишлашда у қадар муваффақиятга эга эмас, шунингдек, ўзгаларнинг иккиламчи лидерлик борасидаги эҳтиёжларини қондира олмайди.
|
Гуруҳга йўналган лидер (эмоционал лидер)
Афзаллиги
|
Камчилиги
|
Вазифа ҳал этилмаган вазиятларда ваҳима туйғусини тушира олади.
|
Масалани муваффақиятли ҳал этишга катта аҳамият бермайди.
|
Ўзига ишонмаган кишилар билан яхши ишлайди.
|
Экстремал стресс вазиятларида ёки лидер жуда катта таъсир кучини кўрсатиши керак бўлганда нисбатан самарасиз.
|
Лидерлик учун нисбатан қулай бўлган шароитларда яхши фаолият юритади, шунингдек жамоа аъзоларига қарор қабул қилишда катта эркинлик берилган ҳолатларда ҳам яхши фаолият юритади.
|
Вазифани ҳал этишга йўналтирилган жамоа аъзоларида ваҳима туйғусини келтириб чиқариши мумкин
|
Спорт амалиёти учун лидерликни барқарор психологик ҳодиса сифатида тушуниш катта қизиқиш уйғотади. Доимий лидерлар жамоанинг иккита таркибига тўғри келади: ишчанлик ва эмоционал. Ишчанлик бўйича лидер гуруҳ олдида турган вазифани ҳал этишга йўналган бўлади; эмоционал лидер эса дам олиш пайтида юзага келадиган шахслараро муносабатларга йўналган бўлади. Мураббийлар ҳамжиҳатликда спорт фаолиятини юрита оладиган шахсларни, биргаликда фаолият олиб боришни ташкил этиш борасидаги лидерларни яхши фарқлайдилар (тайёргарлик машғулотларида, мусобақалашув фаолиятларида). Аммо спортчиларнинг маиший ҳаётларида, шахслар аро муносабатларни қарор топтиришда ва ташкил этишда кимлар лидер эканлигини яхши фарқлай олмайдилар. Бу айниқса болалар ва ўсмирлар жамоаларида кўп кузатилади.
Ишчан лидерлар (вазифага йўналган) одатда шахслараро муносабатлар билан кам қизиқадилар. Улар ё жуда қулай, ёки жуда ҳам ноқулай вазиятларда ниҳоятда самарали фаолият юритадилар. Ўртача шарт-шароитларда эса шахслараро муносабатларга йўналган лидерлар анча самарали фаолият юритадилар. Уларнинг раҳбарлик услуби анча демократик бўлиб, улар жамоанинг энг ношуд аъзоларига ҳам ҳурмат билан муносабатда бўладилар.
Лидерликнинг ишчанлик ва эмоционал турлари шахснинг турли йўналишлари негизида пайдо бўлади: яъни булар ишчанлик, шахсий ва ижтимоий йўналишлардан иборатдир. Спортчиларнинг ишчан йўналишига ишчан лидерлик мувофиқ келади. Шахсий ва ижтимоий йўналишга эса – эмоционал лидерлик мувофиқ келади.
Do'stlaringiz bilan baham: |
