Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

9. Спортчининг тактик тафаккурида нутқнинг роли
Тактик вазифаларни ҳал этиш жараёнида нутқ муҳим ўрин тутади. Аслини олганда нутқнинг вазифаси мусобақа бошланишидан анча олдин, тактик ҳаракатларни дастлабки режалаштириш жараёнида бошланади. Спорт курашининг юз бериши мумкин бўлган вазиятлари, олдинда турган вазифаларни ҳал этиш воситаларини танлашнинг бари аввало нутқ шаклида етказиб берилиб, бунда ҳар бир ибора ва сўзнинг тўғри ифодаланиши спортчиларнинг ўз вазифаларини тўғри англашларида режалаштирилган у ёки бу ҳаракатларнинг барча томонларини батафсил идрок этишларида муҳим ахамият касб этишини унутмаслик лозим. Мусобақалар жараёнида нутқ бевосита қуйидаги вазифаларни бажаради: йўналтириш, бошқариш ва баҳоловчи – экспрессив.
Нутқнинг баҳоловчи – экспрессив функцияси бўлиб ўтган воқеаларни хулосалаш имкониятини ва унинг асосида тактик ҳолатнинг кейинги ўзгаришларини тахмин қилиш имкониятини беради. Бироқ, шу билан бирга нутқнинг бундай функцияси шерикларнинг ҳаракатларига ва ўзларини тутишларига ҳам баҳо бериш, бўлиб ўтаётган воқеаларга ўз ҳиссиётларини билдириш имкониятини беради. Бу муносабатлар ижобий (мақтов, шерикларини қўллаб-қувватлаш) ёки салбий (шерикларининг ҳаракатидан норозилик) тарзида бўлиши мумкин. Нутқнинг бундай шакллари ўз вақтида ва уларнинг ўз ўрнида қўлланилиши жамоадаги мулоқотни яхшилашга хизмат қилиб, тактик ҳаракатларнинг самарадорлигини ошириш имкониятиларини яратади.
10. Тактик тафаккурни такомиллаштириш усуллари
1. Олдиндан келишилган сигналлар бўйича бир тактик ҳаракатдан иккинчисига ўтиш (қиличбоз зарбадан кейин ўз жанг олиб бориш ритмини ўзгартиради).

2. Умумий тактик вазифадан муайян бўлимни ажратиб олиш ёки спортчи ўзи мустақил равишда, ижодий, атрофдагиларнинг ёрдамисиз хосил бўлиши керак бўлган шундай вазиятни яратиш (енгил атлетикачи топшириқ бўйича ³/₄ масофани югуриб ўтади. Қолган масофани эса юзага келган вазиятдан келиб чиққан ҳолда ўзи мустақил босиб ўтади).

3. Тактик қарорларни қабул қилиш тезлиги ва тўғрилиги бўйича махсус вазифалардан фойдаланиш (баскетбол: озчилик бўлиб ҳимояда туриш).

4. Кучи, характери, жанг олиб бориш услуби, мусобақадаги бошқа жиҳатлари билан бир-биридан мутлақо фарқ қилувчи рақиблар билан дўстона беллашувларни ўтказиш (бокс: чапақай ва ўнг қўл билан жанг олиб борувчи боксчилар билан куч синашиш).

5. Тактик ҳаракатларни таҳлил қилиш ва танқидий баҳолаш. Таҳлил жараёнида нафақат хатолар, балки муваффақиятли чиққан усул ва ҳаракатлар ҳам кўриб чиқилиши керак.

6. Спортчи томонидан кундалик тутилиши. (Бу спортчида кузатувчанлик, мустақиллик, мақсадга интилиш хусусиятларининг ривожлантирилишига имконият беради: кундаликдаги ёзувлар аввалги тажрибаларни ҳисобга олган ҳолда олдинда турган мусобақаларга тайёрланишда энг яхши ёрдамчилардир).

7. Мусобақаларда иштирок этиш. Бу жараёнда спортчилар мусобақалашув тажрибаларини оширадилар, ўзларининг тактик тафаккуридаги турли қирраларни янада ривожлантирадилар.