Спорт психологияси 1-маъруза спорт психологиясининг

21, 22 МАВЗУЛАР
СПОРТДАГИ ИХТИСОСЛАШТИРИЛГАН ИДРОКЛАР.
Режа
1. Спортдаги ихтисослаштирилган идроклар тўғрисида тушунча
2. Ихтисослаштирилган идрокнинг физиолигик асослари
3. Ихтисослаштирилган идрокнинг тавсифи
4. Ихтисослаштирилган идрокларнинг психологик хусусиятлари
1. Спортдаги ихтисослаштирилган идроклар
тўғрисида тушунча
Спорт фаолияти жуда серқирра бўлиб, у ўзига ҳос спецефик жиҳатлар билан ҳарактерланади. Шу сабабли у ёки бу спорт тури билан шуғулланувчиларда, мазкур спорт тури энг кўп талаб қиладиган психик жараёнлар ривожланади ва сифат жиҳатидан ўзгариб боради. Ушбу фикр ҳусусан, идрок қилиш жараёнига ҳам тааллуқлидир.
Хилма-хил спорт турлари вакилларида спорт фаолияти жараёнида ихтисосига кўра идроклар шаклланади, шунинг учун бу идрокни ихтисослаштирилган идрок деб атайдилар. Спорт амалиётида ихтисослашган (маҳсус) идрокни ҳис туйғулар ҳам деб аташади. Улар жуда ҳилма-хилдир, жумладан: курашчиларда гиламни ҳис этиш, енгил атлетикадаги сакровчиларда планкани ҳис этиш, эшкак эшувчиларда қайиқни ҳис этиш, гимнастикачиларда гимнастика ускунасини (снарядини) ҳис этиш, футболчилар, баскетболчилар, волейболчилар ҳамда гандболчиларда коптокни ҳис этиш, боксчиларда ва қиличбозларда оралиқ масофани ҳис этиш, югурувчиларда, чанғичиларда, сузувчиларда,велосипедчиларда эса вақтни ҳис этиш, шунингдек, сузувчиларда сувни ҳис этиш ва ҳоказоларни тилга олиш мумкин.
Ихтитисослашган идрок турлари қанчалар ҳилма—ҳил ва сифат жиҳатидан турлича бўлсада, улар учун умумий бўлган белгиларни ҳам ажратиб кўрсатиш мумкин, бундай белгилар қаторига қуйидагилар киради:
1. Белгиланган анализаторлар гуруҳи томонидан фарқлаш функциясининг ихтисослашуви, ҳатто баъзан бу биргина анализатор томонидан ҳам амалга оширилади.
2. Спортчи ҳаракат қилаётган муҳитнинг ўзига хос жиҳатлари туфайли юз берадиган ёки хатти-ҳаракатларда иштирок этувчи предметнинг хусусиятларига кўра хосил бўладиган шартлилик.
3. Рақиблар ёки шерикларнинг фазодаги жойлашувига кўра юзага келадиган шартлилик.
4. Лабиллик (яъни беқарорлик) ва шу туфайли доимий машқ қилиб туришнинг зарурияти.
5. Ривожланишнинг юқори даражаси спортчини юқори даражадаги тайёргарлигининг кўрсаткичидир.