So'zboshi

11.3-§. Kimyoviy jarayon tezligi
Kimyoviy texnologiya jarayonining ishlab chiqishda asosiy masalalardan biri — kimyoviy o'zgarish hosil bo'lishi uchun zarur vaqtni aniqlashdir, chunki reaktorning geometrik o'lchamlari shu kattalikka bog'liq. Bu masalani yechish uchun kimyoviy o'zgarish tezligini aniqlash zarur.
Kimyoviy reaksiyalar tezligini aniqlash bilan shug'ullanuvchi fan kimyoviy kinetika deb ataladi. Bu fan turli omillar ta'sirida kimyoviy reaksiya tezligi o'zgarishini o'rganadi. Jarayon kinetikasini o'rganish natijasida shunday maqbul sharoitni aniqlash mumkinki, bunda mahsulot ishlab chiqarish unumdorligi va reaksiya tezligi yuqori bo'ladi. Demak, jarayonning kinetik qonuniyatlarini bilish orqali asosiy texnologik kattaliklarni eng maqbul holatga keltirish mumkin.

Kimyoviy reaksiyaning tezlik ko'rsatkichi deb vaqt birligi ichida reaksiyaga kirishadigan boshlang'ich moddalar miqdoriga aytiladi. Agar kimyoviy o'zgarish jarayonida reaksion hajm o'zgarmasa, kimyoviy reaksiya tezligi son jihatdan o'zaro reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasini vaqt davomida o'zgarishiga teng.

O'zgarmas hajmda kechuvchi gomogen reaksiyalar uchun moddaning kimyoviy o'zgarish tezligi r, vaqt birligi ichida Дг, birlik hajmda Khosil bo'lgan yoki reaksiyaga kirishgan moddalar miqdoriga teng:

Ko'pgina kimyoviy reaksiyalar tezligi, teskari va qo'shimcha reaksiyalar tezligiga, shuningdek, reaksiya zonasiga boshlang'ich moddalarning kiritilish tezligi va reaksiya zonasidan mahsulotlarni chiqarish tezligiga ham bog'liq.
Turli omillaming kimyoviy reaksiya tezligiga ta'siri. Kimyoviy reaksiya tezligi reaksiyaga kirishayotgan moddalarning tabiatiga, ya'ni kimyoviy va fizikaviy xususiyatlariga bog'liq. Bundan tashqari, reaksiya tezligiga reaksiyaga kirishuvchi moddalar konsentratsiyasi, temperature, bosim, katalizator, moddalarning aralashish jadalligi kabi omillar ham sezilarli ta'sir qiladi. Texnologik jarayon loyihalanganda bu kattaliklar shunday tanlanishi lozimki, natijada jarayon maksimal tezlikda kechishi kerak.