Sotsiologiya

Sotsiologik kuzatish va eksperiment. Tadqiqot ob’ektini kuzatish xujjatli ma’lumotlarni yig’ish shaklidagina emas, maxsus vizual marosim (protsedura) shaklida ham bo’lishi mumkin. U ijtimoiy faktni amalga oshirish momentida malakali qayd etish imkoniyatini beradi, jarayonning o’ziga xos nozik tomonlarini e’tiborga oladi. Bevosita kuzatish kuzatuvchining ob’ekt bilan aloqa qilish darajasiga ko’ra farqlanadi.

O’rganilayotgan vaziyatning kuzatuvchisi roliga qarab, kuzatishning 4 turini ajratib ko’rsatish mumkin:

1. 
   kuzatuvchining vaziyatda to’la ishtirok etishi;
   
2. 
   vaziyat ishtirokchisi kuzatuvchi sifatida namoyon bo’ladi; 3) kuzatuvchi ishtirokchi sifatida faoliyat ko’rsatadi; 4) kuzatuvchi jarayonda ishtirok etmaydi.
   

Vaziyatda to’la ishtirok etish kuzatuvchini guruhning to’la a’zosi sifatida bo’lishini taqozo etadi. Bunda kuzatuvchining rolini guruh a’zolari bilmaydi. Bunga yorqin misol sifatida G.Vamberining O’rta Osiyoga sayohati, U.Uaytning Italyan emmigrantlari hayotini o’rganish uchun 3 yil ular bilan yashagani kabi dalillarni keltirishimiz mumkin. Ushbu usul qator xususiyatlarga ega: tadqiqotning birinchi bosqichida muammo qo’yiladi, tadqiqot gipotezasi ilgari suriladi, natijalar yakunlanadi. Tadqiqot ob’ekti hayotiga kirib borish natijasida kuzatuvchi sub’ektivizmga berilishi mumkin, oqibatda voqealarga baho berishda simpatiya yoki antipatiya ham ma’lum rol o’ynaydi.

Ochiqdan-ochiq kuzatish yashirincha kuzatishdan ko’ra qator afzalliklarga ega: kuzatuvchi tadqiqot vaziyatiga osonlik bilan kiradi; kuzatilayotgan kollektiv kuzatuvchiga tez moslashadi, ijobiy munosabat paydo bo’lganda unga ma’lumot yig’ishda yordam ham beradi.

Eksperiment ijtimoiy bilishda o’ziga xos holda amalga oshiriladi, chunki inson, uning ruhiyati ustida, shuningdek, jamiyat hayotida keng miqyosda eksperiment qilish mumkin emas. Shunday bo’lsa-da, mehnat sotsiologiyasi doirasida u tez-tez uchrab turadi, bunda faktlar, o’zgarishlar qiyoslanadi.