Sotsiologiya

3. Sotsiologiya va ijtimoiy-gumanitar fanlar.

Ijtimoiy hayot masalalarini o’rganish doirasi kengayib borar ekan, sotsiologiya fanining o’rganish ob’ekti ham kengayib, chuqurlashib bormoqda. Sotsiologiyaning keyingi yillarda “Fanlar sotsiologiyasi”, “Madaniyat sotsiologiyasi”, “Boshqaruv sotsiologiyasi” kabi sohalari shakllandi. Bozor munosabatlari tarkib topa borishi bilan sotsiologiyaning iqtisodiyot, falsafa, huquq fanlari, etika, psixologiya, pedagogika, tarix, ekologiya kabi fanlar bilan aloqadorligi ortib bormoqda.

Mamlakatimizda sotsiologiya fanining taraqqiy topishida milliy istiqlol g’oyasining mohiyat va mazmuni muhim dastur vazifasini o’taydi. Milliy istiqlol g’oyasi sotsiologiya fanining rivojlanishida mamlakatimiz konstitutsiyasi milliy va umuminsoniy qadriyatlari, demokratik tamoyillarga tayanishi, xalqimizning yuksak ma’naviyati, o’lmas merosi, yurt tinchligi, Vatan ravnaqi va xalq farovonligini ta’minlashga xizmat qilishini taqozo etadi.

Shuningdek, milliy istiqlol g’oyasi sotsiologiya fanining umuminsoniy va milliy tamoyillar doirasida tili va dinidan qat’i nazar har bir fuqaro qalbida ona Vatanga muhabbat, mustaqillik g’oyalariga sadoqat va o’zaro hurmat tuyg’ularini qaror toptirish yo’nalishida ilmiy izlanishlar olib borishni muqaddas vazifalar sifatida kun tartibiga qo’ydi.²

Sotsiologiyaning iqtisodiyot fanlari kabi aloqadorligi moddiy ne’matlarni ishlab chiqarish, taqsimot, ayirboshlash, iste’mol jarayonlarini o’rganishda ko’rinadi. Iqtisodiyot sotsiologiyasi iqtisodiy ta’sirni ijtimoiy ta’sir shakli sifatida o’rganadi. Iqtisodiyot sotsiologiyasi iqtisodiyot fanlari bilan bog’liq bo’lib, ishlab chiqarish jarayonida bo’ladigan munosabatlarni o’rganadi. Iqtisodiy nazariyaning ilmiy g’oyalari iqtisodiy sotsiologiya uchun uslubiy asos bo’lib xizmat qiladi.

Sotsiologiya fani falsafa bilan ham uzviy bog’liq. Falsafaning qonun va kategoriyalari bevosita umumsotsiologik nazariya va kontseptsiyalarni o’z ichiga oladi hamda sotsiologik nazariyalar uchun nazariy va metodologik asos bo’ladi. Umumsotsiologik va maxsus sotsiologik nazariyalarning rivojlanishi, o’z navbatida, muayyan davrdagi ijtimoiy fikrlarni shakllantiradi, unga nazariy va amaliy manba bo’lib xizmat qiladi. Sotsiologik tadqiqotlar empirik ma’lumotlar yordamida ijtimoiy taraqqiyotni chuqur tahlil qilishga yordam beradi.

Psixologiya ham sotsiologiya kabi inson faoliyatini o’rganadi, faqat psixologiya ayrim individ faoliyatiga e’tibor beradi. Sotsial psixologiya esa ham sotsiologiya, ham psixologiyaning bir qismi sifatida individning guruhdagi faoliyatini o’rganadi. Uning markaziy tushunchasi bo’lgan “Men” inson guruhining ijtimoiylashgan shaxsini anglatadi.

Siyosiy fan insonning o’z-o’zini qanday boshqarishini tadqiq etadi. U rasmiy siyosiy tashkilotlar va unda shakllanadigan siyosiy xatti-harakatlar, shuningdek, hokimiyat falsafasi, jamiyatning ijtimoiy strukturasini o’rganadi. Sotsiologiya siyosatshunoslik uchun jamiyatda mavjud bo’lgan gruppalar o’rtasidagi munosabatlarga doir ko’plab ma’lumotlarni to’playdi.

Sotsiologiya va tarix fanlari jamiyat hayotini tadqiq etishga izchil yondashadi. Tarixchi faqat ishonarli ma’lumotlarni tanlar ekan, u o’tmish xulq-atvor va noyob voqealar bilan ish ko’radi. Tarixiy faktlarni to’plashda tarixchi sotsiologiya usullaridan ham keng foydalanadi.

Shunday qilib, xususiy va umumiy sotsiologik fanlardan iborat bo’lgan zamonaviy sotsiologiya barcha ijtimoiy fanlar bilan bog’liq. Sotsiologiya ijtimoiy gumanitar fanlar ierarxiyasida eng yuqori bosqichni egallaydi. Falsafa va tarix bilan birgalikda, u ijtimoiy fanlar tizimining umumuslubiy negizini shakllantiradi.