Sotsiologiya

4. XX asrda AQShda sotsiologik qarashlar ta’limoti va rivoji.

Sotsiologiyaning AQShdagi rivojlanishiga Charlz Xorton Kuli (1864-1929) katta hissa qo’shdi. Kuli ramziy interaktsionizm (jamiyatning mohiyatini shaxslararo o’zaro ta’sirda, deb hisoblash)ning asoschisi hisoblanadi. «Inson tabiati va ijtimoiy tartibi» (1902 y.), «Ijtimoiy progress» (1918) kabi asarlarida o’z qarashlarini ifodaladi. U ijtimoiy evolyutsiyani organik ijtimoiy jarayon deb hisobladi, bunda atrof-muhitga samarali moslashuv funktsional xususiy tizimlarda jamiyatning ichki tartibini muntazam differentsiatsiya qilgan holda yuzaga keladi. Kuli Spenserning iqtisodiy liberalizmda ifodalangan individualizmini inkor qildi.

Kuli Amerika jamiyatidagi ijtimoiy tengsizlikni tahlil qilib, uni 2 ga ajratdi:

1. 
   tabaqa - bunda ijtimoiy maqom meros bo’lib qoladi;
   
2. 
   sinf - ijtimoiy maqom daromad olishdagi raqobat natijasida yuzaga keladi.
   

Kasb-hunar, daromad va turmushni ushbu tabaqalanishning mezoni, deb bildi.

Kuli inson tabiatini o’ziga xos holda tushundi. Inson tabiatni u ayrim olingan insonning kommunikatsiyasi natijasida vujudga keladi, deb hisobladi

Inson shaxsga aylanib, boshqa kishilar bilan bo’ladigan interaktsiya jarayonida o’z «Men»ini rivojlantiradi deb bildi. Shuning uchun u avtonom, ratsional individni inkor qildi.

Individ va jamiyat Kuli uchun bir-birini to’ldiradi, lekin bir-biridan ustun emas. Har bir individ o’z holicha yagonadir. Buni amerika sotsiologiyasining ruhiyahloqiy asoslaridan kelib chiqib tushuntirish mumkin. Dyurkgeym fikriga ko’ra, ijtimoiylik individning ajralgan kollektiv ongi sifatida emas, balki individlarning birbiriga qaratilgan xatti-harakati, interaktsiyasi sifatida mavjud bo’ladi. Inson tabiati ayni bir paytda ham indidual, ham ijtimoiydir. Ushbu kontseptsiya zamirida amerika sotsiologiyasi uchun xos bo’lgan mikro va makroistiqbolning birlashuvi imkoni yotadi. Chunki «Men»ning ijtimoiy genezisi individuallik bilan bir qatorda individning faolligini taqozo qiladi, guruhning maqsad va manfaatlarini ilgari suradi.

Kuli «Birlamchi guruhlar» nazariyasini ishlab chiqdi, uning ijtimoiylashuvi, jamiyat evolyutsiyasi va interaktsiyaning ramziy xususiyatlarini aniqladi.