Son so’z turkumining inson tafakkuri shakllanishidagi o’rni. Son so’z turkumi paradigmasi

 
Volume: 02 Issue: 04 | 2022 
ISSN: 2181-2624 
 
www.sciencebox.uz 
Analytical Journal of 
Education and Development
58 
Alti -6
altmis -60 
Yeti -7
yetmis- 70 
Sekkiz -8
seksan -80 
Toqquz -9
toqsan-90 
Qadimgi turkiy tilda sanoq sonlar 
“bir”
dan boshlangan.Chunki ota –bobolarimiz inson tug’ilgan 
paytidayoq bir yoshga kiradi deb hisoblangan. Shu sababli 
“bir”
so’zi so’zlovchini ya’ni 
“men”
ni anglatgan.Qiziqarli tomoni davrlar o’tib ushbu sondan 
beri 
ko’makchisi yasalgan.Ya’ni “
bir
” 
so’zi yillar davomida 
[bir-biru-beru-beri]
shaklida o’zgargan va “
menga kel, men tomonga kel 
bu yoqqa kel” 
degan yo’nalish ma’nonsini anglatgan.Ikki soni esa tarixiy kelib chiqishiga ko’ra 
“
old:poygak
” degan ma’nolarni ifodalagan.Qolgan sonlarning esa bugunga kelib faqat shakli 
o’zgarganiga guvon bo’lamiz. Agar ularni xronologik o’zgarishlarda tahlil qiladigan bo’lsak, 
taxminan quyidagi ko’rinishda bo’ladi. Masalan, 
yigirmi-yigirme-yigirma; sekiz on –seksan-
sakson; yetmis-yetmish
. Tarkibli sonlarda esa bu jarayon biroz boshqacharoq bo’lgan.Ya’ni 
qadimgi turkiy tilda hozirgi o’zbek adabiy tilidan farqli o’laroq tarkibli sonlar bir necha xil 
usulda qo’llangan.Ularning orasidagi umumiylik hozirgi kabi qadimda ham oldin katta son keyin 
kichik son qo’llangan:
yuz yigirmi bir, on sekiz, yigirmi tort. 
Umuman olganda, qadimgi turkiy tilda tarkibli sonlarni qo’llashning beshta turi mavjud bo’lgan. 
Birinchisi
, qismlari yordamchi vositalar, bog’lovchilar yordamida birikuvchi sonlar: