«Soha iqtisodoyoti va menejment» fanidan Ma’ruzalar tuplami Nukus-2020 Ma’ruza 1

Asosiy fondlardan foydalanish kursatkichlari va uni yaxshilash yullari

Ishlab chikarishdagi ijtimoiy mexnat unumdorligi ning usib borishi maxsulot mikdorining ortishi,moddiylashtirilgan mexnat sarfining kiskarishi,yangi asosiy fondlar uchun kapital mablaglarning iqtisod kilib kolish, bular natijasi sifatida ishlab chikarilaetgan maxsulot tannarxining pasayishi va ishlab chikarish rentabelligining ortishi asosiy fondlar samaradorligini ifodalaydi.

Korxona yoki sanoat tarmogi asosiy ishlab chikarish fondlaridan foydalanishning umumlashtirilgan kursatkichi fondlar samaradorligi (Fs) dir. U asosiy ishlab chikarish fondlarining bir sumi xisobiga ishlab chikarilgan maxsulot mikdorini kursatadi.
Fond samaradorigini qiymat va natural (t,metr-kub,m,) birliklarda ifodalanishi mumkin.U kuyidagi formula buyicha xisoblab chikiladi:
Fs Mk Fu
bunda Mk-yalpi maxsulotning yillik qiymati,sum.
Fu-asosiy ishlab chikarish fondlarining yillik urtacha qiymati,sum. U yil boshidan ishlab chikarish fondlari summasi bilan shu yil joriy etilgan asosiy yillik urtacha qiymatining yigindisidan ishlab chikarishdan ketgan fondlarning yillik urtacha qiymatini ayirmasiga tengdir.
Konchilik sanoatida ishlab chikarishning fond talablik kursatkichi keng ishlatiladi.U fondlar samaradorlik kursatkichining aksi bulib, bir tonna foydali kazilmaga tugri keladigan yoki realizatsiya kilingan maxsulotning xar bir sumiga tugri keladigan asosiy fondlar qiymatini bildiradi. Fondtalablik kursatkichi kuyidagicha aniklanadi:
Ft FuMk
Asosiy fondlar faol kismidan foydalanish darajasi intensivlik,esktensivlik va integrallik (umumiylik) koeffitsientlari bilan ifodalanishi mumkin.
Intensivlik koeefitsienti konchilik uskunalarining ish unumdorligidan foydalanishni ifodalaydi.Uskunalardan intensiv foydalanish koeffitsienti Ki ni mashinalarni amaldagi ish unumi Uani ularning texnik unumi Ut ga taksimlab chikarish mumkin:
Ki  UaUt
Konchilik uskunalarining ekstensivlik koeffitsienti ularning ishvaktidan foydalanish darajasini kursatadi.Bu koeffitsient uskuna larning amaldagi darajasini kursatadi.Bu koeffitsient uskunalarning amaldagi ish vakti Va ni ularning ishlash vakti Vi ga va nisbati bilan aniklanadi:
KeVaVi
Integral koeffitsienti uskunalardan intensiv va ekstensiv foydalanish koeffitsientlarining kupaytmasiga tengdir.
KinKiKe
Asosiy fondlarni rejalashtirish va ulardan foydalanish amaliyotida ma’lum korxona yoki tarmok uskunalaridan foydalanishni ifodalaydigan boshka kursatkichlardan xam foydalaniladi.
Ishlab turgan uskunalardan foydalanish koeffitsienti shu uskunalar sonini korxonadagi umumiy soniga nisbati orkali aniklanadi.
Korxonada mavjud bulgan asosiy fondlarning mikdori mexnatning fondlar bilan ta’minlanganlik darajasi asosiy fondlarning emirilish, ishdan chikish va yangilanish koeffitsientlarini ifodalashi mumkin.
Mexnatning fondlar bilan ta’minlanganlik darajasi bir yilda ishlab chikarishda band bulgan bir xodimga yoki korxonaning bir ishchisi xisobiga tugri keladigan ishlab chikarish asosiy fondlarining qiymatini kursatadi.
Asosiy fondlarning emirilish koeffitsienti ularni emirilish pul qiymatining dastlabki qiymatiga nisbati orkali aniklanadi.
Asosiy fondlarning butunlay ishdan chikish koeffitsienti bir yil ichida ishdan chikkan asosiy fondlar qiymatini yil boshidagi fondlar qiymatining nisbati kurinishida xisoblanadi.
Asosiy fondlarning yangilanish koeffitsienti bir yil ichida joriy etilgan asosiy fondlar qiymatining yil oxiridagi asosiy fondlar umumiy qiymatiga nisbati kurinishida ifodalanadi.
Asosiy fondlardan foydalanishni umumiy ta’riflash uchun korxona ishlab chikarish kuvvatlaridan foydalanish koeffitsienti xisoblab chikariladi. Bu koeffitsient korxonada bir yil davomida amalda ishlab chikarilgan maxsulot mikdorining natural birliklarda shu korxonaning ishlab chikarish yillik kuvvatiga nisbati yordamida xisoblanadi:
Kk OIk
bunda Kk-ishlab chikarish kuvvatidan foydalanish koeffitsienti;
O- bir yilda xakikiy kazib chikarilgan foydali kazilma mikdori,T
Ik- korxonaning yillik ishlab chikarish kuvvati,T.