Siyosatshunoslikka

partiyaning poraxo‘rligi va no‘noqligidan saylovchilaming ixlosi 
qaytgan. Hindiston bir necha yillar davomida Milliy Kongress par­
tiyasi, Yaponiya Liberal demokratlari va Meksika esa Intsitutsional 
Inqilobiy Partiya tomonidan boshqarildi. 2000-yilda Meksikaning 
konservativ Milliy Harakat partiyasi Institutsional Inqilob partiyasi 
ustidan g ‘alaba qozondi va prezidentlik sayloviga chek qo‘ydi, bu bi­
lan Mek-sika Yetakchi partiyaviy tizimdan ko‘ppartiyaviylik tizimiga 
qadam qo‘ydi va nihoyat 2009-yilda Yaponiya Demokratik partiyasi 
Liberal demokratik partiyasini chetlatdi.
“Ikki -plyus” partiyaviy tizimlar. Hozirda ko‘p demokratik mam- 
lakatlarda ikkita katta partiyalar bilan birga bir yoki bir nechta muhim 
ahamiyatga ega bo‘lgan may da partiyalar bor. Germaniya Xristian 
Demokratlar va Sotsial Demokratlar kabi katta partiyalarga ega, biroq 
Ozod Demokratlar, Yashil va So‘l partiyalar ham o ‘z mavqeyini mus- 
tahkamlash uchun yetarlicha ovozga ega bo‘la oladilar. Britaniyada 
Leyboristlar va Konservatorlar mavjud ikki partiyaviy tizim bo‘lsada, 
liberal demokratik partiyaning ham o ‘ziga xos nufuzi mavjud43.
0 ‘zgaruvchan partiyaviy tizimlar (fluid party system). Ilmiy 
adabiyotlarda mazkur nomdagi partiyaviy tizim ham mavjud bo‘lib, 
u jamiyatda partiyaviy tizim beqaror bo‘lgan holatdagi tizimlarga 
qo‘llaniladi. Bu yerda partiyaviy tizimlar tez-tez o‘zgaradi: inqilob, 
yangilanish, manfaatlar o ‘zgarishi natijasida. Muayyan partiyaviy 
tizimga nisbatan uzoq vaqt amal qilish holati kuzatilmaydi.
43 Roskin M.G., Cord R.L., Medeiros J.A., Jones W.S. Political Science: An
Introduction. N ew Jersey: Pearson, 2013.-P.206
152

---

3. Manfaatdor guruhlar va uning siyosatdagi ishtiroki
Zamonaviy bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jarayon- 
da siyosiy partiyalardan tashqari hukumatga ma’lum darajada ta’sir 
o‘tkazishga qodir tuzilmalar ham shakllangan. Ulami ilmiy adabiyot­
larda “manfaatdor guruh” (“interest group”, gmppa interesov), “lob- 
bi” kabi tushunchalar bilan ta’riflanadi.
Manfaatdor gumh - bu hukumatga ta’sir o‘tkazishga harakat qiluv­
chi odamlaming bir jamoasidir. Ba’zi manfaatdor gumhlar o‘tkinchi 
bo‘ladi, boshqalari esa abadiydir. Ba’zilari muntazam siyosat yurita- 
dilar boshqalari esa keng tarzda o‘zgartirib borishadi. B a’zilar ijroya 
va boshqamv organlari orqali faoliyat yuritadi, boshqalari sud va qo­
nunchilik organlari orqali faoliyat ko‘rsatadi. Ammo hammasi davlat 
siyosati bilan birgalikda xususiy manfaatlami targ‘ib qilishga harakat 
qiluvchi ro‘yxatga olinmagan tashkilotlardir.
Har bir jamiyat plyuralistik hisoblanib, u yerda iqtisodiy, madaniy, 
harbiy, diniy, etnik guruhlar faoliyat yuritadi. Ulaming har biri 
o‘zining manfaati uchun hukumatga ta’sir o ‘tkazishga urinadi va 
m a’lum m a’noda manfaatdor guruhlarga aylanishadi.
Siyosiy partiyalar va manfaatdor gumhlar o ‘rtasidagi farqlar44:
1