Siyosatshunoslik

1 
Иброщм Хщкул.
 А^мад Калла / /
Tafakkur. 
- Т., 2005. — 
№ 3. 
— В. 80.
2 Жадидчилик: ислохот, янгиланиш, мустакдллик ва тарак^иёт учун ку-
раш. Даврий туплам / / Масъул мухаррир тарих фанлари доктори Д.А. Али­
мова. - Т., 1999. — № 1. - Б. 84-85.
3 
Иброуим Хаккул.
Ахмад Калла / / Tafakkur. - 2005. — 
№ 3. — 
В. 78.
86

---

Aslida yetilib kelayotgan jadidchilikning tamal toshini Ahmad 
Donish qo‘ygan edi. Y. Bertelsning «Donish — 0 ‘rta Osiyo 
jadidlarining otasi» deb bergan ta’iifl ayni haqiqat. Shuning 
uchun ham bunday ulug‘ zotning hayoti va faoliyatini 
o‘rganmasdan turib jadidchilikning vujudga kelishini hamda 
ahamiyatini to‘liq tushunish qiyin.
Ulkan salohiyat, tahlil va baholash qobiliyatiga ega bo‘lgan 
o ‘sha davr mahalliy mualliflari tarix g‘ildiragining aylanishida 
mahalliy hukmdorlar fe’l-atvoridagi illatlar oqibatlarini o‘z 
ko‘zlari bilan ko‘iganlar hamda mamlakatni inqirozga olib kelgan 
siyosatning guvohi bo‘lganlar, to‘g‘ri va xolis xulosa chiqarganlar.
Shu tariqa tanazzuli kuchayib borayotgan ijtimoiy boshqa­
ruv tizimining bag‘rida inqirozli ahvoldan chiqishni ko‘zlagan 
izlanishlar yuzaga kelgan. Bu izlanishlaming samarasi sifatida 
Buxoro va Turkiston jadidchiligi paydo bo‘ldi.
5. Jadidlarning ij'timoiy-siyosiy g‘oyalari
Jadidchilik XIX asr oxiri va XX asr boshlarida shakllanib, 
qisqa muddatda ijtimoiy turmushning barcha jabhalarini qam- 
rab ola bilgan ijtimoiy harakat edi. «Jadid» so‘zining ma’nosi 
«yangi» demakdir. U shunchaki «yangi», «yangilik tarafdori» 
degani emas, balki «yangi tafakkur», «yangi inson», «yangi avlod» 
singari keng ma’nolarni o‘zida mujassam etgan. «Jadid» atama- 
si Turkiya turklarida ilk marta Sulton III Salim hukmronligi 
(1789—1802) davrida paydo bo‘ldi. Avstriyaga elchi qilib yubo- 
rilgan Abubakr Ratib afandi shohga yozgan bildiruvlarida u yerda 
ko‘rgan idora tizimini «nizomi jadid» deb tushuntiradi.
«Jadid» va «qadim» iboralari keyingi asrlarda maydonga kel­
gan bo‘lsa-da, u mohiyatan eskilik va yangilik, taraqqiyot va 
turg‘unlik o‘rtasidagi eski kurash edi. Shu bois jadidchilik g‘oyasi- 
ning asoschisi Ismoilbek Gasprinskiy (Gasprali) «Yunon qadim- 
chilari ikki ming necha yuz sana muqaddam Suqrotni jadidchi­
lik qabohati bilan ayblab, qatl ettirdilar»,1 — deya yozganida 
mutlaqo haq edi.