Sinf zoologiya darsligi

Urug`langan	O`t	Ichakka(odamda) Tashqi muhit	Kiprikli	Kipriksiz	Dumli	Sista
Voyaga
tuxum	yo`llariga (odamda)	(suvga)	lichinka	lichinka	lichinka		yetgan organizm

Jigar qurti uchta lichinka bosqichi bilan rivojlanadi: 1-kiprikli; 2-kipriksiz; 3-dumli lichinka

Kiprikli lichinka urug`langan tuxumdan boshlanib suv shillig`ining ichi keyingi bosqichga o`tadi. Kiprikli lichinka suv shillig`ida yashaydi. Dumli lichinka suv shillig`idan chiqqandan so`ng boshlanadi sista hosil bo`lgunga qadar davom etadi

Tasmasimon chuvalchanglar sinfi

Tashqi tuzilishi – tanasi kutikula bilan qoplangan, shakli tasmaga o`xshash, tanasi 3 qismdan (bosh, bo`yin, tana0 bo`limlaridan iborat. Boshi 4 ta so`rg`ichi mavjud, tana bo`g`imlari soni ko`p,
Hazm qilish sistemasi rivojlanmagan
Jinsiy sistemasi – hamma bo`g`imlarida bir juft tuxumdon, bitta bachadon, juda ko`p urug`don

	Jigar qurti	Qoramol tasmasimon chuvalchangi	Odam askaridasi	Exinokokk	Cho`chqa tasmasimon chuvalchangi	Bolalar gijjasi	Rishta
Tipi	Yassi chuvalchanglar	Yassi chuvalchanglar	To`garak chuvalchanglar	Yassi chuvalchanglar	Yassi chuvalchanglar	To`garak chuvalchanglar	To`garak chuvalchanglar
Sinfi	So`rg`ichlilar	Tasmasimon chuvalchanglar	Nematodalar	Tasmasimon chuvalchanglar	Tasmasimon chuvalchanglar	Nematodalar	Nematodalar
Uzun-ligi	3-4 sm	8-10m	♂ 15-25 sm ♀20-40 sm	0,3-0,6 mm	2-3 m	5-10 mm	32-100 sm
Asosiy xo`jayini	Odam va tuyoqli hayvonlar	Odam	Odam	Yirtqich hayvonlar	Odam	Odam	Odam
Oraliq xo`jayini	Suv shillig`i	Qoramol	___ _	Odam va o`txo`r hayvonlar	Cho`chqa	___ _	Siklop
Asosiy xo`jayinga yuqish yo`li	Sista orqali	Finna orqali	Tuxum orqali	Finna orqali	Finna orqali	Tuxum orqali	Lichinka
Oraliq xo`jayinga yuqish yo`li	Kiprikli lichinka suv orqali	Tuxum orqali		Tuxum orqali	Tuxum orqali		Lichinka
Asosiy xo`jayinda	Jigarda	Ichakda	Ichakda	Ichakda	Ichakda	Ichakda	Oyoq, ba’zan qo`l terisi

parazitlik qiladigan joyi							ostidagi biriktiruvchi to`qimada
Oraliq	Ichki organlari	Jigar, muskul,		Jigar, o`pka va	muskulda		Siklop tanasida
xo`jayinda		boshqa organlar		boshqa organlar
parazitlik				muskulga
qiladigan
joyi

6
Odamga parazitlarni yuqish yo`llari: tuxum orqali –gijja, exinokokk, askarida; finna orqali – qoramol va cho`chqa tasmasimon chuvalchangi; sista
orqali - jigar qurti

To`garak chuvalchanglar sinfi odam askaridasi tuzilishi

Tashqi tuzilishi – duksimon, tashqi tomondan kutikula bilan qoplangan, yopishuv organlari rivojlanmagan, erkagini dumi ilmoqli

Hazm sistemasi – og`iz→qisqa halqum→qizilo`ngach→o`rta ichak→keyingi ichak→chiqaruv teshigi

Ayirish sistemasi – tanasini ikki yonida ikkita naychadan iborat, bu naylar tanani oldingi tomonida birlashib yagona teshik orqali tashqariga ochiladi

Nafas olish sistemasi –rivojlanmagan.

Nerv sistemasi – gavdasini oldingi tomonidagi nerv halqasi halqumni o`rab olgan. Bu halqadan tana bo`ylab keyingi va oldingi tomonga nervlar ketadi.

Jinsiy sistemasi – ayrim jinsli hayvon, urg`ochisida 2 ta tuxumdon, erkagida 1 ta urug`don bo`ladi

Askaridaning naysimon organlari – hazm qilish, ayirish va jinsiy organlari kiradi

Askaridaning rivojlanish sikli

Urug`langan tuxum

Tuxumni ichakka tushishi

tuxumdan lichinka chiqishi

Lichinkani qonga o`tishi

Qon orqali dastlab jigar so`ng yurakka

Yurakdan qon orqali o`pkaga

O`pkadan balg`am orqali og`izga

Balg`am orqali ichakka

Voyaga yetgan organizm

Askaridaning lichinkasi yurakka katta qon aylanish doirasi orqali boradi. Yurakdan esa kichik qon aylanish doirasi orqali o`pkaga boradi.

	Halqali chuvalchanglar tipi (sinflar)
Kam tuklilar (yomg`ir chuvalchangi va qizil chuvalchang)	Ko`p tuklilar (nereida va o`troq dengiz ko`p tuklisi)	Zuluklar (tibbiyot zulugi)

Halqali chuvalchanglar sinfi yomg`ir chuvalchangining tuzilishi

Tashqi tuzilishi – oldingi tomoni konussimon

Hazm sistemasi – og`iz→qisqa halqum→qizilo`ngach→jig`ildon→oshqozon→ichak→anal teshigi

Harakatlanishi – halqasimon va bo`ylama muskullar hisobiga amalga oshadi. Tanasini ingichkalashishi halqasimon muskul hisobiga, yo`gonlashishi esa bo`ylama muskul hisobiga amalga oshadi

Nafas olish sistemasi –bafas olishi terisi orqali, kislorod teridagi kapillyarlarga o`tadi, kapillyarlardan orqa va qorin qon tomirlariga o`tadi. Karbonat angidird ham teri orqali chiqib ketadi

Nerv sistemasi – halqum usti va halqum osti nerv tugunlaridan iborat, nerv sistemasi qorin nerv zanjiri tipida, tananing har bir bo`g`imida bittadan qorin nerv tugunlari joylashgan.

Jinsiy sistemasi – germofrodit hayvon, 2 chuvalchang bir-birini urug`lantiradi. Tuxumlarini pilla ichiga qo`yadi, tuxumdan yosh chuvalchang rivojlanadi

Qon aylanish sistemasi – asosiy qon tomirlar orqa va qorin qon tomirlari, bu qon tomirlar halqa qon tomirlar orqali birlashib turadi. Qorin qon tomiri orqali qon orqaga, orqa qon tomir orqali qon oldinga harakatlanadi. Belbogdagi bir necha yirik halqa tomirlar yurak vazifasini bajaradi.

Sezgi organlari – maxsus sezgi organi rivojlanmagan. Terisidagi nervlar yorug`lik, kimyoviy, mexanik va harorat ta’sirlarini yaxshi sezadi.

Ayirish sistemasi –ikki uchi ochiq ingichka naydan iborat. Har bir bo`g`mida 2 tadan joylashgan, naychani bir uchi tana bo`shlig`iga, ikkinchi uchi keyingi bo`gim orqali teriga ochiladi

Kelib chiqishi – erkin yashovchi qadimgi yassi chuvalchanglardan ko`p tuklilar, ulardan esa kam tuklilar va zuluklar kelib chiqqan

Mollyuskalar tipi (yumshoq tanalilar) (sinflari)


Qorin oyoqlilar Ikki pallalilar Boshoyoqlilar

Gavda bo`limi	Bosh, qorin, oyoq		Tana, oyoq				Tana, bosh
Nerv sistemasi	Bir nechta nerv tuguni		3 juft nerv tuguni				Bosh miya rivojlangan
Jinsi	Germofrodit		Ayrim jinsli				Ayrim jinsli
Ko`payishi	Uzun shilimshiq ipga tizimcha shaklida tuxum qo`yadi. Tuxumdan mollyuska chiqadi		Tuxumlar jabra sirtida, lichinka chiqadi, baliqlarda parazit holda yashaydi.
Nafas olishi	O`pka, jabra		Jabra				Jabra
Tarqalish joyi	Dengizlarda, chuchuk suvda va quruqlikda		Dengiz va chuchuk suvlarda				Dengiz va okeanlarda