Сиёсий жараёнларни моделлаштириш ва таҳлил

Нима учун асл нусхани тадқиқ қилмай, модель яратиш зарур деган савол пайдо бўлиши мумкин?

1. 
   Реал ҳаётда асл нусха (оргиниал, тимсол) мавжуд эмасдир балки у умуман йўқдир. Моделлаштириш учун вақт ҳалақит беролмайди.
   

Маълум далиллар асосида фараз ва ўхшашлик усуллари асосида воқеалар ёки қадимдаги табиий фалокатларни моделини яратиш мумкин. Масалан, (Динозаврларнинг қирилиб кетиши ёки Атлантида ҳалокати назариялари яратилган).
Шундай усуллар ёрдамида келажакка ҳам назар ташлаш мумкин. Физик олимлар “ядро қиши” (ядерной зимы) назарий моделини яратишди, бу бизнинг саёрамизда атом-ядро уруши натижасида бошланиши мумкин. Бундай модель – инсониятни огоҳлантиришга хизмат қилади.

2. 
   Асл нусха (оргиниал) бир талай хусусият ва ўзаро алоқадорликка эга. Қандайдир аниқ бизни қизиқтираётган хусусиятларни чуқур ўрганиш учун, баъзида кам аҳамиятлиларидан воз кечиш, умуман ҳисобга олмаслик фойдалидир.
   
3. 
   Тадқиқ қилинаётган объект жуда ҳам катта (Қуёш системаси модели), ёки жуда кичкина (атом модели) бўлиш мумкин.
   
4. 
   Жараён жуда ҳам тез (ички ёниш двигатели модели) ёки жуда ҳам секин (геологик модель) ўтиши мумкин.
   
5. 
   Тадқиқот объекти уни вайрон бўлишига олиб келиши мумкин (самолёт модели).
   

Биринчи босқич ҳар бир тадқиқот маълум берилган мақсад томонидан қўйилган вазифалар туркумини ташкил этади.
Вазифа одатий тилда шакллантирилади. Характерига кўра қўйилган вазифаларни 2та асосий гуруҳга бўлиш мумкин. Биринчи гуруҳга - тадқиқотчи талаб этаётган объектга қандайдир таъсир ўтказилганда, унинг тавсифи қандай ўзгаради “агар унда нима бўлади?...”ни киритиш мумкин. Иккинчи гуруҳ вазифалари: объектга қандай таъсир ўтказиш керак, яъни параметрлари айрим берилган шартларни қониқтириши лозим, “қандай қилиш керак, яъни.....”


Иккинчи босқич – объектнинг таҳлили. Объектнинг таҳлил натижалари – уни ташкил этувчи (элементар объектлар)ни аниқлаш ва улар ўртасидаги алоқаларни таърифлашдир.


Учинчи босқич – объектнинг ахборот моделини ишлаб чиқиш. Моделларни қуриш моделлаштириш мақсадлари билан боғланган бўлиши керак. Ҳар бир объект талай миқдордаги хусусиятларга эга. Моделларни қуриш жараёнида мақсадга мувофиқ келадиган энг муҳим, нисбатан жиддий хусусиятлилари ажратиб олинади.

Юқорида таъкидланганидек – бу расмийлаштириш, яъни аниқ объектни алмаштириш ёки жараённи расмий баён қилиш тарзи, уни ахборот моделидир.

Инсон ахборот моделини яратиб, уни оргинал объект ўрнига қўйган ҳолда, уни хулқ-атвори ва бошқа хусусиятларини ўрганишда фойдаланади. Аввало, қандайдир мураккаб иншоатни қуришдан олдин, масалан кўприкни, конструктор уни чизмасини қилади, тушаётган юкламани, мустаҳкамлигини ҳисоб-китоб қилади. Шундай қилиб, аниқ кўприк ўрнига, уни чизма, математик формулалар кўринишидаги модели билан ишлайди.