Сиёсий жараёнларни моделлаштириш ва таҳлил

Моддий моделлар – бу, мисол учун, биология хонасида қотирилган қуш, тарих ва географияни ўрганишдаги хариталар, астраномия дарсидаги қуёш тизими ва юлдузли осмон чизмалари, кўпбосқичли ракета макети ва бошқалар.


Ахборотли моделларни очиқ кўриш ёки ушлаб туришни иложи йўқ, улар моддий тимсолга эга бўлмайди, чунки улар фақат ахборот асосида қурилади. Бу модаллаштириш методининг асосида атрофдаги воқеликни ўрганишнинг ахборотли ёндашуви ётади.

Ахборот модели – объект, жараён ва ҳодисанинг хусусияти ва ҳолати ҳамда ташқи олам билан ўзаро боғликлигини тавсифловчи мажмуадир.

Белгили ва вербаль ахборотли моделлар


Ахборотли моделларга ўйлаш, ҳаёлий ва фикрий хулоса чиқариш орқали олинган натижалар ҳам вербаль (лот. «verbalize» - оғзаки) моделларга киритиш мумкин. Улар ҳаёлий ёки оғзаки ифодаланганича қолиши ҳам мумкин. Бундай моделга бизнинг кўчани кесиб ўтишдаги хулқ-атворимиз мисол бўлиши мумкин. Инсон йўлдаги вазиятни таҳлил қилади (светофор қайси ранги кўрсатяпти, йўлдаги машина қанчалик узоқдалиги, уни қандай тезликда ҳаракат қилаётганлиги ва бошқалар) ва ўзининг хулқ-атвор моделини ишлаб чиқади. Агар вазият тўғри моделлаштирилган бўлса, ўтиш хавфсиз бўлади, аксинча бўлса ҳалокат (авария) рўй бериши мумкин. Бундай моделларга ихтирочилар ва мусиқа мавзусидаги пайдо бўлган ғояларни, шоирнинг онгида шаклланган шеърий сатрларни ҳам киритиш мумкин (С.Есенин “Форс тароналари”, Ньютон қонуни, Менделеев даврий системаси ва бошқлар).


Вербаль модель – фикрий ёки сўзлашув тарзидаги ахборот моделидир.


Белгили модель – махсус белгилар билан, яъни ҳар қандай расмий тилда ифодаланган ахборот моделидир.


Белгили моделлар бизни доимо ўраб туради. Булар расмлар, матнлар, жадвал ва схемалар. Вербаль ва белгили моделлар, одатда бир-бири билан ўзаро боғлангандир. Инсон миясида туғилган фикрий образ белгили шакл билан қопланиши мумкин. Ёки аксинча, белгили модель онгда ҳақиқий фикрий тимсолни ҳам шакллантириши мумкин.