Сиёсатш унослик фанининг м етодологик жиҳатлари

сиёсат ш унослик ф анининг объект и иж т им оий ҳаёт -
нинг сиёсий со.уаси ҳисобланади.
Бу со ^а асосан қ уйи да ги л ар - 
д ан и б оратд и р:
-ж ам ият ҳ аёти н и н г сиёсий сохаси - бу асосан д ав л ат га оид 
ў заро т аш к и л и й а л о к ал ар , х а т ти -ҳ а р а к ат л ар ва м ун осаб атлар 
соҳасидир. А ксари ят олим лар сиёсат - ин сон н и н г д авлат нш ла- 
рида бевосита фаол иш тирок этиши, деб қарайди. А лбатта, кадим- 
ги д ав л а т л а р т аш к и л т о п га н и д а н буён д ав л а т г а “и ж ти м о и й
ую ш иш ш акли”, деб қ ар аш ан ъан ави й русумга ки риб, бу соҳага 
сиёсий ҳаётн и н г асоси деб қ а р а л а б ош лан д и . Ш ун и н г учун ҳам 
д астл аб к и сиёсий ф ан п р е д м е т и -б у д авл атн и ў р ган и ш д и р, де­
г а н т а с а в в у р л а р р и в о ж л а н д и . Қ а д и м г и д а в р д а “ с и ё с а т ” 
(“ politika” ) сўзи ю нонча “полис” -ш а ^ а р -д а в л а т маъносини анг- 
л атган л и ги ҳ ам беж из эм ас эди. Ш ун и н г учун ҳ ам сиёсий ф ан 
отаси - А ри стотелн и н г “ L a politika» но мл и т р ак т ати н и н г ном и 
“д ав л а т га ни м а теги ш ли бўлса, ш у ҳа қ д а ”, д еган туш ун ча м аъ ­
носини англатиш и ҳам табиий бир ҳолдир. Ш у билан бирга, Арис­
тотель п оли сга ф ақат ж уғроф ий ва м иллий -давлат тузилм аси си-
11

---

ф атида эмас, балки ф уқаролар ф аоллигинннг кенг майдонп сифа­
тида қараганлиги ҳам бу ф икрнинг тўғрилигини исботлайди;
-қадим дан б ош лаб давл атн и ўр ган и ш д аги асосий йўналиш - 
л а р - б у д авлат тузум ини эн г яхши ш аклини (деспотия, д ем окра­
тия, оли гархи я ва б ош ка) яратиш масаласи ни ^ал эт и ш га кара- 
ти лган эди. Д емак, қад и м ги д аврлардаёқ сиёсий ҳаётнинг муҳим 
сохаси сиёсат олам и н и н г ўзагини таш ки л этувчи ва алоҳи д а тас- 
ни ф ларга эга бўлган ^оки м и ят ҳ ак и д аги м асала зк ан л и ги ан и к- 
ланиб бўлган эди. Ш унинг учун ҳам сиёсатш уносларнинг асосий 
вазиф аси — н а ф а қ а т ^уқуқий ф ан л ар предм ети бўлган д а в л а т ­
нинг ^уқукий ж и ^атл ар и н и тахли л этиш , б алк и умумий м анф а- 
а т л ар н и а м а л га о ш и ри ш н и бош м ақсад қи либ о л ган д ав л а т ва 
^о к и м и ятга о и д м ун о саб атл ар н и ж ам ият сиёсий и н сти тутлари 
си ф ати д атад қ и қ этиш дан и б оратд ир. Ш у м уносаб ат би лан сиё­
сатш унослик ф ан и н и н г ўр ган и ш
п р е д м е т и -б у
сиёсий ^оким и- 
ят, уни нг м оҳияти ва тузи л м ал ар и , бу ҳоки м и ятн и а м а л га ош п- 
риш ва ун и н г тақсим ланиш механизмлари, ҳоки м иятн инг ўзини 
жамият аъзоларининг кўпчилик қисми том онидан кўллаб-ғ-^увват- 
лаш и га эриш иш ини таъм инлаш кобилияти, сиёсий ҳокимиятнинг 
жамият ф аолиятини н азорат кила олиш добили яти кабила рдир;
-X IX аср га келиб узоқ д ав р л ар м о б ай н и д а ш ак л л ан ган сиё­
сий қараш лар туб дан ўзгарди: сиёсий ҳ аётга нисбатан ўз ш ахсий 
ёки т о р гуруҳи й м ан ф аатл ар и йўлида сиёсий м у н о саб атл ар ва 
ж араёнларда иш тирок этаётган алоҳи д а инди видн инг эмас, бал ­
ки иж тимоий бирликларга (ижтимоий гуруҳлар, табақалар, синф- 
л а р , м и ллатлар ва ^.к.) ую ш ган и н ди ви д л ар н и н г ўзар о хатти - 
ҳаракати сифатида қарала бош ланди. Ҳ а р б и р иж тим оий бирлик 
ўзи н и н г иж ти м ои й м ан ф аатл ар и га эгад и р, д еган к а р аш л ар ру­
сум га кирди. 
И ж т и м о и й ш н ф о а п ы а р
—бу ин сонларннн г ва иж ­
тим оий б ирликларнинг англанган ёки англанм аган холатдаги ўз 
хатти -^аракатлари да ам ал ^и л а диган, шу билан б и рга, ан и қ рўй 
берадиган ^аётий интилиш лари бўлиб, улар бу билан жамиятда- 
г и ўз объектив ўрнини ани қлаш тири б олади. М азкур ж араёнлар­
да м ан ф аатл ар н и н г ўзаро келиш уви рўй б еради, шу асосда ж а- 
м и ятда ҳ о к и м и ятл ар н и н г бўли н и ш и н и а м а л га ош и ри ш учун 
ш арт-ш арои тлар етилади;
-ж ам иятдаги иж тим оий гуруҳлар ва қатл ам лар ўз иж тим оий 
м ан ф аатл ар и н и ҳ и м о я қи ли ш м ақсад и д а ў зл ар и н и н г сиёсий ва 
иж тимоий таш килотлари - партиялар, касаба ую ш м алари, ҳара-
12

---

к а т л а р , н о д а в л а т т а ш к и л о т л а р к а б и л а р н и ту зад и . Бу т аш к и - 
л о тл а р ва б и р л аш м ал ар ўзл ар и н и н г м аф к у р ави й т и зи м л ар и н и
и ш л аб ч и қ ад и , у л а р н и т а р ғ и б о т в о си т аси д а ў зи г а теги ш ли
б ў лган и ж ти м о и й қ а т л а м л а р ва гу р у ҳ л а р га т еги ш л и бўлган
к и ш и л ар и ж ти м ои й ф и к р л ар и н и ш ак л л ан ти р ад и . М аф ку р а ўз 
ў р н и д а и н сти ту ц и о н ал м у н о саб ат л ар д а (ту р ли ж ам и ят и н сти ­
ту тл ар и в а к и л л а р и ў за р о м у н о саб ат л ар и д а) а ҳ а м и я т касб эта 
б ош лайд и, муайян н ж ти м оий-тарихий ш ар т-ш ар о и тлар д а яш а- 
ёт ган о д ам л ар ў р т аси д а сиёсий во к ел и к н и д ал и л л ай д и , асос- 
л а й д и , о қ л ай д и ёки р ад этади . А м а л д а сиёсат ту р л и м аф к у р а­
л а р ва гоявий-сиёси й о л и м л ар и л гар и с у р а ё т га н к у ч л ар ўзар о
т ў қ н аш у в л ар и м ай д о н и га а й л ан ад и . Ш у н и н г учун ҳ а м сиёсий 
т а ш к и л о т л а р , м а н ф а а т л а р гу р у ҳ л а р и , м аф к у р ав и й таъ л и м о т- 
л а р ф ао ли яти н и ў рган и ш сиёсатш ун осли кн и н г асосий в ази ф а­
л ар и си р аси га ки ради .
У м ум ан, хулоса қи л и б ай т ган д а, сиёсатш унослик ф ан и н и н г