Щзбекистон республикаси

9-МаЪруза.

Тишли ғилдиракларнинг тишларига ва червякларга ишлов бериш

Р ежа:

1. 
   Тишли ғилдиракларнинг тишларига ва червякларга фрезалаб ишлов бериш усуллари,кесувчи асбоблар ва дастгоҳлар.
   
2. 
   Тишли ғилдиракларнинг тишларига гребёнкалар ва долбяклар ёрдамида ишлов бериш усуллари, кесувчи асбоблар.
   
3. 
   Тишли ғилдиракларнинг тишларига пардоз бериш усуллари, кесувчи асбоблар.
   

1. Тишли ғилдиракларнинг тишларига ва червякларга фрезалаб ишлов бериш усуллари, кесувчи асбоблар ва дастгоҳлар

Саноатнинг барча тармоқларида тишли узатмаларнинг кенг кўлламда тарқалганлиги, шунингдек, бундай узатмаларнинг ишлатилиши кўрсаткичларига нисбатан юқори талаблар қўйилиши тиш қирқиш учун хизмат қиладиган махсус дастгоҳларнинг барпо этилишига олиб келади.

Тиш қирқиш дастгоҳлари ва тишли ғилдираклар тайёрлаш учун ишлатиладиган кесувчи асбоблар ўз конструкцияси жиҳатидан мураккаб бўлади.
Тишли ғилдираклар тайёрлашнинг энг кўп тарқалган усуллари копирлаш (нусхалаш) ва обкатка қилиш усулларидир.


9.1-расм. Модулли диск фреза ёрдамида тишли ғилдираклар қирқиш:
1-модулли диск фреза; 2- тишли ғилдирак заготовкаси.



Ғилдиракларга нусхалаш усулида тишлар қирқишда модулли фрезалардан, диск фрезалардан ва бармоқ фрезалардан фойдаланилади. Обкатка қилиш усулида ғилдиракларга тишлар червяк фрезалар, гребёнкалар ва тиш қирқиш долбяклари билан қирқилади. Нусхалаш усули махсус дастгоҳлар талаб қилмайди, аммо унинг иш унуми пастроқ бўлади, бундан ташқари, нусхалаш усули ғилдиракларга тиш қирқишнинг унча аниқ бўлмаган усули ҳисобланади, шунинг учун бу усул ремонт ишларида, донали ва майда сериялаб ишлаб чиқариш шароитида қўлланилади. Обкатка қилиш усули шундан иборатки, ғилдираклар тишлар қирқиш жараёнида кесувчи асбоб ва тишли ғилдирак заготовкаси гўё ўзаро тишлашгандек ҳаракатланади. Кесувчи асбоб билан шестерня заготовкасининг ўзаро бундай контактда бўлиши ғилдиракка тишлар қирқиш жараёнида бирор тур илашувни (червякли жуфт, рейка ва цилиндрик шестерня, цилиндрик шестернялар жуфтини) эслатади, аммо бу усул махсус тиш қирқиш дастгоҳлари бўлишини талаб этади. Обкатка қилиш усулининг нусхалаш усулига қараганда бир қатор афзалликлари бор, бу афзалликлар шундан иборатки, унда қирқиладиган тишлар жуда аниқ чи-қади ва унинг иш унуми юқори бўлади; ишлов берилган юзанинг ғадир-будурлиги (тозалиги) Ra 2,5 мкм га тўғри келади: муайян бирор модулли кесувчи асбоб билан ўша модулли, аммо исталганча тишли шестернялар тайёрлаш мумкин.
Нусхалаш усулида ғилдиракларга тишлар фрезалаш шаклдор юзалар фрезалаш турларидан биридир. Нусхалаш усулида тишли ғилдираклар тайёрлаш иши тишларининг профили тиш фрезаладиган шестернянинг тиш ботиғини такрорловчи асбоб ёрдами билан бажарилади. Тўғри тишли шестернялар, кўпинча, горизонтал-фрезалаш дастгоҳларида, қийшиқ тишли шестернялар эса универсал горизантал-фрезалаш дастгоҳларида бўлиш каллакси ёрдамида, модулли диск ёки бармоқ фрезалар билан тайёрланади. 9.1-расмда модулли диск фреза ёрдамида ғилдиракка тиш фрезалаш схемаси келтирилган. Тишларнинг орқаси кертилган модулли диск фреза шаклдор фрезалар жумласига киради.
Тишли ғилдираклар тишларининг сонига қараб, улар орасидаги ботиқликлар ҳар хил бўлади, шу сабабли тиш қирқишда ғилдирак тишлари сонига мувофиқ келадиган модулли фреза танлаш лозим. Амалда муайян ноаниқликка йўл қўйилади ва бир интервал тишлари сони ҳар хил бўлган ғилдираклар битта фреза билан қирқилади, бундан чекланган сондаги фрезалардан фойдаланилади.
Амалда ғилдиракларга қирқиладиган тишларнинг барча сони муайян интервалли гуруҳларга бўлинади ва ҳар қайси гуруҳ битта фреза билан ишланади.
Ҳар бир модулp учун модулли фрезалар 8 ва 15 та фрезадан иборат комплектлар билан тайёрланади.
Модулли диск фрезалар билан қийшиқ тишли шестернялар тайёрлаш ҳам мумкин. Қийшиқ тишли шестернялар тайёрлаш учун дастгоҳнинг столини (заготовканинг ўқини) қирқилиши керак бўлган тишларнинг қиялик бурчаги қадар буриш керак.