Щзбекистон республикаси олий ва щрта махсус таoлим вазирлиги

v) g)

d) e)
4.3-shakl



a) b)
4.4-shakl

4.3. Pozitsion va metrik masalalar

Muhandislik grafikasida ikki asosiy masala ko‘rib chiqiladi: pozitsion va metrik. Pozitsion va metrik masalalarning asosida proeksiyalari juftligining pozitsion va metrik xususiyatlari yotadi.
Pozitsion masalalar echilganda ikki va undan ortiq geometrik jismlarning bir-biriga nisbatan o‘zaro vaziyatlari aniqlanadi. Geometrik jismlarning bir-biriga nisbatan o‘zaro vaziyatlari tushunchasi bir jismni ikkinchi jismga tegishliligini ham o‘z ichiga oladi. Bunda quyidagi holatlar uchrashi mumkin:

• 
  to‘liq tegishlilik, masalan, nuqta to‘g‘ri chiziqqa tegishli, to‘g‘ri chiziq tekislikka tegishli (ya’ni, tekislik to‘g‘ri chiziqlar to‘plamidan iborat);
  
• 
  kesishuv, masalan, sirtni to‘g‘ri chiziq bilan kesishuvi, ikki tekislikni o‘zaro kesishuvi;
  
• 
  tegishililikning yo‘qligi, masalan, ikki ayqash (uchrashmas) to‘g‘ri chiziqlar.
  

Metrik maslalarga geometrik jismlarning sonli o‘lchovini aniqlash bilan bog‘liq masalalar kiradi. Metrik masalalar echilganda geometrik jismlarning perpendikulyarligi va ularning sonli ifodalari aniqlanadi, ya’ni masofasi, burchagi, yuzasi va hokazolar.
Quyida ikki oddiy geometrik shakl yoki jismlarning metrik va pozitsion xususiyatlarini hamda undan kelib chiquvchi xulosalar tahlil qilingan.
Nuqta va to‘g‘ri chiziq. Nuqta to‘g‘ri chiziqqa tegishli bo‘lishi yoki tegishli bo‘lmasligi mumkin. Bu masalani echish uchun to‘g‘ri chiziq va nuqtaning proeksiyalari tahlil qilinishi etarli bo‘ladi, ya’ni nuqtaning bir nomli proeksiyalari to‘g‘ri chiziqning bir nomli proeksiyalarida yotgan bo‘lsa, nuqta to‘g‘ri chiziqqa tegishli va, aksincha, nuqtaning biror proeksiyasi to‘g‘ri chiziqning proeksiyalaridan birortasiga tegishli bo‘lmasa, nuqta to‘g‘ri chiziqqa tegishli emas.
4.5,a-shakldagi chizmada A nuqtaning (A_­1,A₂) proeksiyalari mos ravishda l to‘g‘ri chiziqning (l_­1, l₂) proeksiyalariga tegishli. SHuning uchun A nuqta l to‘g‘ri chiziqqa tegishlidir.