Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

252

---

136-  rasm.

G id ro statik   p aradoksni  quyidagicha  tu sh u n tirish   m um kin. 

M uvozanat  holatidagi  suyuqlikka  idish  dcvorlari  to m o n id an   shu 

d e v o r la r g a   p e r p e n d i k u ly a r   boM gan  va  m iq d o r   ji h a t i d a n  

suyuqlikning  bosim  kuchiga  teng  boMgan  F  kuch  ta ’sir  qiladi.

136-  a  rasm da  tasvirlangan  silindr  shaklidagi  idishda  bu  kuch 

suyuqlikni  siqadi.  136-  b  rasm da  tasvirlangan  shakldagi  idishda  esa 

su yuqlik  F  k u ch n in g   g o riz o n ta l  ta sh k il  etu v ch isi  F{  kuch 

t a ’sirida  siqiladi,  vertikal  tashkil  etuvchisi  F2  kuch  esa  pastga 

to m o n   y o 'n a lg a n   boMib,  idish  tubiga  boMgan  bosim   k u ch in i 

ko'paytiradi.  136-  d rasm da  tasvirlangan  idishda  esa  F   kuchning 

vertikal  tashkil  etuvchisi  F2  kuch  yuqoriga  yo'nalgan  b o 'lib ,  su ­

yuqlik  og'irligining bir  qism ini  kom pensatsiyalaydi  va  idish  tubiga 

boMgan  bosim   kuchini  kam aytiradi.

Shunday  qilib,  idishning  shakli  har  q anday  bo'lganda  ham , 

suyuqlikning  idish  tub iga  bosim   k uchi  suyuqlikning  shu n d ay  

vertikal  ustuni  og'irligiga  tengki,  bu  ustunning  asosi  idish  tubi 

yuziga,  balandligi  esa  suyuqlik  ustuni  balandligiga  teng boMadi.

Suyuqlik  ustunining  balandligi  q an ch a  katta  bo'lsa,  suyuqlik­

ning  idish tubiga va  devorlariga bosimi  ham  shuncha  katta bo'lishiga 

Paskal  to m o n id an   am alga  oshirilgan  quyidagi  tajribada  ishonch 

ho sil  q ilish   m u m k in .  Ic h ig a   suv  to 'ld ir ib ,  h a m m a   to m o n i 

m u sta h k a m   b ek itilg an   b o ch k ag a  P askal  u zu n   in g ich k a  nay 

o 'm a td i.  N ay  suvga  to 'lg 'azilg and a  suvning  bochka  devorlariga 

bosimi  shuncha  ortib  ketganki,  natijada  suv  bochka  taxtalarining 

ulanish  oraliqlaridan  otilib  chiqa  boshlagan  (137-  rasm).

G idrostatik  bosim  pgh  suyuqlik  ustunining  balandligiga  qarab 

o 'z g a rib   borgan i  u ch u n   (suyuqlik  sirtid a  h  =  0,  tu b id a  h  =   H)

253

---

idishning  yon  devorlariga  ko'rsatiladigan  bosim 

kuchini  topishda  bosim ning  o 'rtach a  qiymati