Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

132-  rasm.

F\

  _   ?2

bundan

(163)

Bu  m unosabatdan  porshenlarga  ta ’sir  qiluvchi  kuchlar  ular 

sirtlarining  yuziga  to 'g 'ri  proporsional  ekanligi  kelib  ch iqadi. 

G id rav lik   pressn in g   ish lash   p rin s ip i  a n a   sh u n g a  aso slan g an . 

G idravlik  press  k atta  p o rsh en in in g   yuzi  kichik  p o rsh en in in g  

yuzidan  necha  m arta  katta bo'lsa,  gidravlik  press  kuchdan  shuncha 

marta  katta  yutuq  beradi.

G idravlik  presslarda  suyuqlik  sifatida  suv  yoki  moy  ishlatiladi. 

Presslanadigan  С jism   katta  porshenga  biriktirilgan  A  platform a 

ustiga  qo'yiladi.  Bu  porshen  ko'tarilganda jism  qo'zg'alm as  ustki  В 

platformaga  taqaladi  va siqiladi  (132-  rasmga  q.).

G id ravlik   pressning  ishi  tu g ag an d an   s o 'n g   suyuqlik  katta 

silindrdan  kichik  silindrga  qayta  o 'tad i.  (Bu  hoi  rasm da  k o 'rsa- 

tilm agan.).

G id ra v lik   p resslar  k a tta   ku ch   ta la b   q ila d ig a n   jo y la rd a , 

m asalan,  yog'  zavodlarida  urug'  (kunjut,  zig'ir,  loviya,  chigit, 

pista)  dan  yog'  siqib  ch iq arish d a,  m evalardan  sharbat  ajratib 

olishda,  faner,  karton,  paxta,  pichan  va  shu  kabilarni  presslashda 

qo'llaniladi.  Zavodlarda  kuchli  gidravlik  presslardan  m etall  va 

plastmassa  detallar shtam plashda  keng  foydalaniladi.

249

---

G ravitatsion  m aydonda  suyuqlikning  har b ir zarrasiga  og'irlik 

kuchi  ta ’sir  etadi.  Shu  sababli  suyuqlik  idishning  tubi  va  devor- 

lariga,  shuningdek,  uning  ichidagi jism ga  ham   bosim  beradi.

S uyuqlikning  og'irligi  tufayli  b o 'lad ig an   bosim  

g id r o s ta tik  

bosim  

deyiladi.

G id ro statik  bosim ni  aniqlash  m um kin.  M uvozanat  holatida 

turgan  suyuqlik  ichida  asos  yuzlari  suyuqlikning  erkin  sirtiga 

parallel  b o 'lg an  silindr  shaklidagi  suyuqlik  hajm ini  fikran  ajratib 

olaylik  ( 1 3 3 - rasm ).  (S u y uq likn in g  idish  dcv orlariga  tegm ay 

tu rg an   sirti 

s u y u q li k n in g   e r k in   s ir ti 

d eb  a ta la d i.)  A jratilg an  

suyuqlikning  hajmiga  silindrning  o ‘qi  bo'ylab  yo'nalgan  uchta 

kuch  t a ’sir  etadi:  ulardan  biri  silindrning  suyuqlik  erkin  sirtidan

chuqurlikda  bo'lgan  yuqori  asosiga  ta ’sir  etuvchi  T7,  =  p,  •  A S 

kuch,  ikkinchisi  h 2  ch u q u rlik d a  b o 'lg a n   pastki  asosiga  t a ’sir 

e tu v ch i  F2  =  p 2A S   k u ch   va  n ih o y a t,  shu  s ilin d r  h a jm id a g i 

suyuqlikning  og'irlik  kuchi  P =  pg(Л, —  Л,)АS,  bu  yerda  p x  va  p2 

la r  m o s  ra v is h d a   s ilin d r n in g   y u q o ri  va  p a stk i  a s o s la rig a  

k o 'rsa tila y o tg a n   b o sim lar,  AS  — shu  aso slarn in g   y u zi,  p  — 

suyuqlikning  zichligi.  Suyuqlik  m uvozanat  h o latid a  b o 'lg an i 

uchun  quyidagi  shart  bajariladi:

P\  ■

  A S  + pg(h2  -   Л, )A S  =  p 2AS.

Bundan

P

2

  ~  P\

  =  Р

£(л2

  -   h\ )  = 

Pgh

 

(164)