Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

256

h,

—

 

f

2  

-

141-  rasm.

---

ustuni  /j  kuch  bilan,  pastki  sirtiga  esa  h2  balandlikka  ega  bo'lgan 

suyuqlik  ustuni  F2  kuch  bilan  bosadi.  h2  >  A,  bo'lgani  sababli, 

t 2  >  F,  b o 'l a d i .   D e m a k ,  s u y u q lik   jis m g a   k u c h l a r n i n g  

F

a

  =  F2 - F \  a y irm a s ig a   te n g   A rx im e d   k u c h i  b ila n   t a ’s ir 

k o 'rsa ta d i.  Bu  a y irm a n i  hiso b lash  u c h u n   g id ro sta tik   bosim  

form ulasidan  foydalanam iz.

Agar  parallelepiped  asosi  yuzining  kattaligi  S   bo'lsa,  u  holda 

F  = p xS  va  F2 = p2S  bo'ladi,  bunda  /?,  = 

psgA, 

ifoda 

A, 

balandlikdagi 

(jism n ing   yuqori  sirtiga  k o 'rsa tila y o tg a n )  g id ro sta tik   b osim , 

p 2  = Psg//2  esa 

A2 

b a l a n d lik d a g i  ( jis m n in g   p a s tk i  s ir tig a  

ko'rsatiladigan)  gidrostatik  bosim ,  ps  —  suyuqlikning  zichligi.  U 

holda jism ga ta ’sir etuvchi  Arximed  kuchi  quyidagiga teng bo'ladi:

bu  yerda  V -  Sh  —  jism ning  hajm i,  ps g H —  jism   hajm iga  teng 

hajmli  suyuqlikning  og'irligi.  S hunday  qilib,  suyuqlik  (yo ki  gaz) 

ga  botirilgan  jis m   o ‘z i  siq ib  chiqargan  su y u q lik   ( y o k i  ga z) 

og'irligiga  teng  bo'lgan  kuch  bilan  yuqoriga  tomon  itariladi.

Bu  t a ’rif Arximed  qonuni  deb  ataladi.

A rx im e d   „ S u z u v c h i  jis m la r   h a q id a "   n o m li  a s a r id a   bu 

qonunni  quyidagicha  ta ’riflagan:

„Suyuqlikdan  o g 'ir jism  suyuqlikka  tushirilganda  uning  tubiga 

yetg u ncha  borgan  sari  c h u q u rro q   tu sh ad i  va  suyuqlik  ichida 

turganda jism   hajm icha  suyuqlikning  og'irligicha  o 'z   og'irligidan 

yo'qotadi".