Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

139-  rasm.

r p

I

Г

l l

h2|

-v*

-  

-

• 

*

. i  

~2

A

A

140-  rasm.

B undan,  Л,  =   h 2  ekani  kelib  chiqadi.

H ar  qanday  shakldagi  tutash  idishlarda  tinch  holatda  bo ‘Igan 

bir jin sli  suyuqlikning  erkin  sirti  bir xil  balandlikda  bo ‘ladi.

A g ar  tu ta s h   id ish la rg a   b ir - b iri  b ila n   a ra la s h m a y d ig a n , 

zich lik lari  p,  va  p,  tu rlic h a   b o 'lg a n   su y u q lik lar  so lin sa,  bu 

s u y u q iik la r   m u v o z a n a td a   b o ‘lg an   v a q td a   s a th la r i  b ir   xil 

balandlikda  bo'lm aydi.  C hunki  suyuqlikning  gidrostatik  bosimi 

suyuqlik  ustuni  balandligiga  va  zichligiga  to ‘g‘ri  proporsional- 

ligidan,  bosim lar  teng  b o ‘lganda  zichligi  k atta  bo 'lgan  suyuqlik 

ustunining  balandligi  zichligi  kichik  b o 'lg a n   suyuqlik  ustunining 

balandligiga  qaraganda  kichik bo'ladi.

140-  rasm d a  b ir-b irig a   a ra la sh m a y d ig a n   turli  su y u q lik lar 

solingan  U-  sim on  idish  tasvirlangan.  Bu  suyuqliklar  ustunining 

b alandligi  suyuqliklarni  ajra tib   tu ru v ch i  AA  sath d an   b oshlab 

o 'lc h a n a d i.  Bu  sath d an   p astda  tu rg an   suyuqlik  b ir  jin slid ir, 

shuning  uchun  shu  sath da  ikkala  tirsakdagi  gidrostatik  bosim   bir 

xil  b o 'lad i,  ya’ni

P l^ l= P 2 ^ 2 -

B undan  quyidagi  m unosabatni  hosil  qilam iz:

A.  = £2

hj 

p| 

(167)

(1 67 )  m u n o sa b a t  tutash  id ish la r  q o n u n in in g   m a te m a tik  

ifodasidir.  Bu  qonun  quyidagicha  t a ’riflanadi:  tutash  idishlardagi 

turli  suyuqliklarning  m uvozanat  holatida  suyuqliklarni  ajratib

255

---

tu ru vch i  sa th d a n   boshlab  о ‘Ichangan  u stu n la r  b a la n d lik la ri 

suyuqliklarning  zichliklariga  teskari  proporsional  bo ‘ladi.

T exnikada  tutash  idishlar  kcng  qo'llaniladi.  M asalan,  kanal  va 

daryolardagi  shlyuzlar,  suv  m inoralari,  vodoprovod  tarm oqlari 

va  hokazolar  tutash  idishlar  prinsipiga  asoslanib  quriladi.Tutash 

idishlar  xossalaridan  berk  idishlarda,  m asalan,  bug‘  qozo nida 

suyuqlik  sathi  balandligini  aniqlashda  ishlatiladigan  shisha  naylarda 

foydalaniladi.

ji

 

i i