Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

7 8 -  § .  Suyuqlikning  idish  tubi  va  dcvorlariga  bosimi

133-  rasm.

b o 'la d i,  bu  y erd a 

h 

—  k o 'r ila -  

yotgan  silindr  shaklidagi  suyuqlik 

ustunining  balandligi.  (164)  fo r­

m uladan  ko'rinadiki,  og'irlik  ku­

chi  t a ’sirida  suyuqlik  ichida  bosim 

turli  chuqurliklarda turlicha bo'ladi. 

Biroq  suyuqlikning  ixtiyoriy  sat- 

h id a  bosim   b a rc h a   y o 'n a lis h la r 

bo 'yich a  bir  xil  bo'ladi.  Bu 

g id ro ­

sta tik  bosim dir.

250

---

Shunday  qilib,  suyuqlikning  idish  tubiga  va  devorga  ko'rsata- 

digan  bosimi  suyuqlik  zichligi  bilan  suyuqlik  ustuni  balandligiga 

to'g'ri  proporsional  bo'ladi.

Agar  suyuqlikka  p Q  tashqi  bosim  (m asalan,  havoning  bosi­

mi)  t a ’sir  qilayo tg an   b o 'ls a ,  u  h o ld a   suy uq lik n in g   ic h id a  h 

chuqurlikdagi  bosim

p  =  pv+pgh 

(165)

ga teng bo'ladi.

Paskal  qonuniga  asosan  istalgan  sathda  suyuqlikning  h am m a 

yo‘nalishlari  bo 'y ich a,  y a’ni  yuqoridan  pastga,  pastdan  yuqoriga 

va yon  tom oniga  bo'lgan  bosimi  bir xil  bo'lishiga  tajrida  yordam ida 

yana  bir  bor  ishonch  hosil  qilish  m um kin.

Pastki  teshigi  yupqa  rezina  bilan  berkitilgan  shisha  nay  olib, 

unga  suv  quyaylik.  B unda  idish  tubiga  suvning  bosim   kuchi 

ta ’sipda  nayning  tubi  qavarib  chiqadi  (134-  a  rasm).  S o'ng  nayni 

b irm uncha  keng  b o 'lgan  suvli  boshqa  idishga  tushiraylik.  N ayni 

pastga  suvga  ch uqurroq  tyshirgan  sari  rezina  pardaning  qavarig'i 

asta-sekin  to 'g 'rilan a   borishini  (134-  b  rasm )  va  nayning  ichidagi 

suvning  sathi  idishdagi  suvning  sathiga  yetganda  rezina  parda 

butunlay to 'g 'rilang anini  k o 'ram iz  (134-  d  rasm).  Bu  esa  pardaga 

yuqoridan  va  pastd an  b o ig a n   bosim larn in g   bir  xil  b o 'lish in i 

k o 'rsatad i.  D em ak,  suyuqliklarda  pastd an   yuqoriga  y o 'n alg an

---

bosim   b o 'la d i  va  bu  bosim  

b erilg an   c h u q u rlik d a   y u q o - 

ridan  pastga  yo'nalgan  bosimga 

teng  bo'ladi.

Yon  devordagi  teshigi  re­

zina  parda bilan  qoplangan  nay 

b ila n   h a m   x u d d i  s h u n d a y  

tajriba  o 'tk azib ,  suyuqlikning 

rezina  pardaga  yon  to m o n d an  

beradigan  bosimi  ham   ikkala 

to m o n d a n   b ir  xil  b o 'lis h in i 

k o 'rsa tish   m um kin  (1 3 5-  a, 

b,  d   rasm lar).

Shunday  qilib,  suyuqlik  ichidagi  bosim  ayni  bir sathda  ham m a 

y o 'n a lis h la r   b o 'y ic h a   b ir - b irig a   te n g   ( o 'z g a r m a s )   e k a n in i 

tajribalar  tasdiqlaydi.

Y uqorida  yuritilgan  m ulohazalarning  ham m asi  gazlar  uchun 

ham   o'rinli  bo'ladi.  Biroq  gazning  zichligi  suyuqlik  zichligidan  bir 

necha  yuz  m arta  kichik  bo'lgani  sababli  idishdagi  gazning  og'irligi 

juda  oz  va  uning  og'irlik  kuchi  tufayli  ko'rsatadigan  bosim ini 

ko'pchilik  hollarda  hisobga  olmasa  ham bo'ladi.

a)

b)