Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

Vaqt m o- 

mentlari, 

1,  s

0

0.2

0,4

0,6

0,8

1,0

1,2

1,4

1,6

1,8

2.0

Koordinata. 

y,   m

0

1,74

3,14

4,12

4,70

4,90

4,70

4,12

3,14

1,74

0

Yuqoriga  tik  otilgan  jism   v0  boshlang'ich  tezlik  bilan  tekis 

sekinlanuvchan  harakat  qiladi  (20-  § ga q.).  Bu  harakatda ham jism 

koordinatasi  bilan  trayektoriyasi  ustm a-ust  tushadi.  Binobarin, 

jism ning  h  ko'tarilish  balandligi  у   koordinatasi  bilan  o'lchanadi. 

Shuning  uchu n  yuqoriga  tik  otilgan jism ning  harakat  qonunini

61

---

y o 'l  fo rm u lasig a  o 'x s h a s h  

bo'Igan

yU) = v0t - ^ j -  

(39)

fu n ksiya  k o 'rin is h id a   ifo - 

dalash  m um kin.  Bu  fu n k - 

siyadagi  jism n in g   yuqoriga 

otilish  (b o sh la n g 'ic h )  te z - 

ligining  qiym atini  aniqlash 

uchun  tajriba  n atijalarid an  

f o y d a la n a m iz .  /  v a q tn in g  

istalgan qiymatini va unga mos 

k elg an   у   k o o r d in a ta n in g  

_   q iy m a tin i  (3 9)  fo rm u la g a  

2,2  r’s  keltirib qo'yib,  tenglam ani  u0 

31-  rasm. 

ga 

n is b a t a n  

y e c h i ls a ,

u0 =  9 , 8 y   ekanligi  kelib  chiqadi.

Shunday  qilib,  yuqoriga  tik  otilgan jism ning  harakat  qonuni

>>(/) = 9 , 8 / - ^  

(39a)

funksiya  ko'rinishid a  ifodalanadi.  Bu  ham   parabolaning  ten g - 

lamasidir.

31- 

rasm da  (39a)  harakat  qonuni  (ya’ni  tekis  o'zgaruvchan 

harakatda  koordinataning  vaqtga  bog'liqligi)  grafigi  tasvirlangan: 

harakat grafigi  paraboladan  iboratdir.

T rayektoriy a 

bilan  h arak a t  grafigi  orasida  prinsipial  farq 

borligiga  e ’tib o r  berish  lozim .  T ray e k to riy a  jism n in g   san o q  

sistem asida  harakatlanish  egri  ch izig 'i  b o 'lsa,  grafik  k o o rdinata- 

vaqt tekisligidagi chizm ada aks ettirilgan  nuqtalam i  birlashtiruvchi 

egri  chiziqd an  iborat.

Erkin  tushayotgan  jism   bilan  yuqoriga  tik  otilgan  jism   bir  xil 

shakldagi  trayektoriya — to 'g 'ri chiziq bo'yicha harakatlangan bo'lsa 

ham ,  ularning  harakat  xarakteri  bir  xil  emasligi  tufayli  harakat 

grafiklari,  binobarin,  harakat  qonunlari  turlicha.

62

---