Shuningdek, 0 ‘zbekistonda fizika va texnikaning taraqqiyoti

N 

J

~ va—Г  hisobida  o 'lch an ad i. 

m 

m

389

---

Sirt  taranglik  faqat  suyuqlik  va  bug

1

  chegarasidagina  mavjud 

Ь о Ч т а у ,  ik k ita  a ra la sh m a y d ig a n   su y u q lik   yoki  q a ttiq   jism  

chegarasida ham   hosil  bo'ladi.

%

1 3 2 -  § .  H o ‘llovchi  va  h o ‘llam aydigan  suyuqliklar.

Kapillyarlik  hodisasi

Ayrim   suyuqliklar  qattiq  jism ni  h o ‘llasa,  boshqalari  h o 'lla- 

m aydi.  B uning  sababini  tu sh u n ish   u ch u n   2 1 3 -ra sm g a   e ’tib o r 

beraylik.  Idishga  quyilgan  suyuqlik  m olekulalari  o ‘zaro  ta ’sir- 

lashishdan  tash q ari,  suyuqlik  sirtidagi  bug

1

  m olekulalari  bilan 

ham da  idish  (q attiq jism )  m olekulalari  bilan  ta ’sirlashadi.

Suyuqlik  bilan  uning  sirtidagi  bug

1

  m olekulalarining  o ‘zaro 

ta ’sirini  e ’tiborga  olm asak  ham   b o 'lad i.  Biroq  suyuqlik  bilan  u 

solingan qattiq jism   molekulalari orasidagi tutinish kuchlari  hisobga 

olinarli darajada katta bo‘ladi.

Agar qattiq jism   m olekulalari  bilan  suyuqlik  m olekulalarining 

tu tin is h   k u c h la ri  su yu q lik   m o le k u la la rin in g   o ‘z a ro   tu tin is h  

k u ch larid an   k atta  b o ‘lsa,  suyuqlik  q attiq   jism   b ilan   tegishish 

chegarasini  orttirishga  harakat  qiladi.  Bunday  suyuqliklar  qattiq 

jism ni h o ‘llovchi suyuqliklar deyiladi.  Q attiq jism  sirti  bilan suyuqlik 

sirtiga o ‘tkazilgan urinm a orasidagi 

0

  burchak chegaraviy (chekka) 

burchak deyiladi.  H o'llovchi suyuqliklarda bu burchak  у  dan kichik 

b o ‘ladi  ( 2 1 3 - o   rasm ).  Idish  devorlari  y aq in id a  suyuqlik  sirti 

egrilanadi — botiq  egri  sirtdan  iborat  bo'ladi.

Agar  suyuqlik  m o lekulalarining  o ‘zaro  to rtishish   kuchlari 

q attiq   jism   m olekulalari  bilan  suyuqlik  m olekulalari  orasidagi 

tortishish  kuchlaridan katta bo'lsa,  u  holda suyuqlik o'zining qattiq

213-  rasm.

---