т2 - т\ sin а - кт\ cos а
mi + т2
va hadma-had ayirib, ipning taranglik kuchi uchun
(/«I - m2 )a - m {g s m a - km{g c o s a - m-)g
/ ’T =
2
ifodalami hosil qilamiz. Oxirgi ifodaga tezlanishning yuqoridagi ifodasini
keltirib qo'yib va matematik amallarni bajarib, F1 uchun quyidagi
munosabatni hosil qilamiz:
m\tn2
/л, +m2
(l + sin a + £cosa)g.
Hisoblash:
_ (12kg - 20kg • sin 30° - 0,1 • 20 kg cos3 0°).
9
3
Л?. _ q 09
20 kg+ 12 kg
s2
F
= 2 0 k g -1 2 jc g (
1
+ sin 30° + 0,1 cos 30') • 9,8
= 117N.
2 0 k g
+
12 k g
s
m
6-
masala.
Ipga bog'langan tosh vertikal tekislikda 5 — chiziqli tezlik
bilan aylantirilmoqda. Agar ipning maksimal va minimal taranglik
kuchining farqi 9,8 N ga tengligi ma’lum
bo'lsa, toshning massasini toping.
m
75- rasm.
Berilgan: и - 5— ,
F: — Fx = 9,8N.
Topish kerak: m — ?
Yechilishi. Trayektoriyaning ixti
yoriy nuqtasida toshga ikkita kuch —
og'irlik kuchi p va ipning tarangljk
kuchi (osmaning reaksiya kuchi) F
ta ’sir qiladi (75- rasm). Toshni aylana
f bo'ylab harakat qilishiga majburlovchi,
ya’ni unga markazga intilma tezlanish
b e ru v c h i
k u ch n in g
k a tta lig i
trayektoriyaning ixtiyoriy nuqtasida
(masalan, С nuqtada) quyidagiga teng
bo'ladi:
144
т —
- F - F ' - F - Р cos a,
R
bunda R — aylananing radiusi.
Trayektoriyaning eng yuqori (A) nuqtasida
FTI V
г
1
n
г
—— = F{ + P = Fx + mg
R
va trayektoriyaning eng quyi (B) nuqtasida
.2
m v
~R
= F2 - P = F2 -m g
bo'ladi, bu yerda Ft va F2 lar mos ravishda toshning A va В nuqtalardan
o'tayotgan vaqtdagi ipning taranglik kuchlari.
Bu ikki tenglamadan ko'rinib turibdiki, Ft + mg - F2 — mg. Bundan
toshning massasini topsak,
m = ■
fi z
I
l
2 g
bo'ladi.
Hisoblash:
m =
9,8 N
2 9,8-^-
= 0,5 kg.
7-
masala. Uzunligi 60 sm bo'lgan ipga osilgan yuk tekis harakat-
lanib, gorizontal tekislikda aylana chizadi. Yuk aylanayotgan vaqtda ip
vertikal bilan 30° li o'zgarmas burchak tashkil qilsa, yuk qanday tezlik
bilan harakatlanayotgan bo'ladi?
Berilgan: / = 60 sm = 0,6 m, a = 30°.
Topish kerak: v — ?
Yechilishi. Yukka Р og'irlik kuchi bilan ipning Fj taranglik kuchi
ta ’sir qiladi. Bu kuchlarning teng ta ’sir etuvchi Fmi kuchi yukka
markazga intilma tezlanish beradi (76- rasm). Nyutonning ikkinchi
qonuniga muvofiq, yukning harakat tenglamasi quyidagicha bo'ladi;
ma = FJ + P = Fm i,
_ v 2
bu yerda a ~ ~ - m a r k a z g a intilma tezlanish, R — aylananing radiusi.
'
A
10 — M. O'lmasova
145
77- rasm.
Rasmdan:
Fm i =
P tga =
mg tga,
R = l sin a.
Binobarin,
mu
= mg tga
/ sin a
bo'ladi. Bundan yukning chiziqli tezligini topamiz:
v = y/l g sin a tga.
Hisoblash:
v = J O ^m -9,8^2--sin 30°-tg30° = U y -
km
8- masala. Poyezd radiusi 400 m bo'lgan burilishdan 54-— - tezlik
soat
bilan ketayotganda poyezdning relslarga bosim kuchi unga perpendikulyar
bo'lishi uchun tashqi relsni ichki relsdan qancha baland ko'tarish kerak?
Relslar oralig'ining kengligi 152,4 sm ga teng.
Berilgan: Я = 400 m, у = 54 — - = 1 5 - , / = 152,4 sm = 1,524 m.
soat
s
Topish kerak: h — ?
Yechilishi. Vagonga
P og'irlik kuchi bilan
F tayanch reaksiyasi
kuchi ta ’sir qiladi (77- rasm). Ularning gorizontal yo'nalgan Fm x teng
ta'sir etuvchisi poyezdga markazga intilma tezlanish beradi. Rasmdan
146