Shohjahon normurodov

SO‘Z TARKIBI
So‘z tarkibi asos va qo‘shimchalardan iborat.
Xabar/dor, ilm/li, ilm/siz, xabar/siz, ilm/iy, ulug‘/vor, be/xabar, be/ilm, ulug‘/la/moq, ilm/parvar, ulug‘/vor/lik. Suv/chi, ish/chi, ombor/chi, traktor/chi, kombayn/chi kabi.
So‘zning asosiy ma’nosini ifodalab, mustaqil qo‘llana oladigan qismi asos deyiladi. MASALAN: Baxt, do‘st, halollik, sevgi kabi.
Mustaqil qo‘llana olmaydigan, asosga qo‘shilib, unga yangi yoki qo‘shimcha ma’no yuklaydigan, shuningdek, so‘zlarni bog‘lashga xizmat qiladigan qismga qo‘shimcha deyiladi. MASALAN: -Lar, -chi, -ga, -ning kabi.
Qo‘shimchalar vazifasiga ko‘ra ikki turli bo‘ladi: a) so‘z yasovchi qo‘shimchalar, masalan, oq asosiga -la qo‘shimchasining qo‘shilishidan «oq rangga kiritish» ma’noli yangi so‘z yasalgan; b) shakl yasovchi qo‘shimchalar, masalan, -lar qo‘shimchasi gul asosiga qo‘shilib, uning ma’nosidan boshqa yangi ma’no yasamaydi, gulning birdan ortiq ekanligini bildiradi.
Asosga qo‘shilib, yangi ma’no hosil qiluvchi qo‘shimchalar so‘z yasovchi qo‘shimchalar deyiladi. Masalan: do‘ppi + do‘z, ser + qatnov, foyda + li, taqsim + la. ESLATMA: O‘zbek tilida to‘rta mustaqil so‘z turkumida yasalish mavjud ular quydagilar:
1.OT – O‘zbek-iston, bosh-liq, suv-chi, gul-don, kitob-xon, bog‘-bon, meva-zor, dori-shunos
2.SIFAT – Ko‘ngil-chan, ibo-li, baxt-siz, sez-gir, mehnat-kash, be-parvo, no-mart, Iim-siz
3.RAVISH – Butun-ligicha, vijdon-na, qahramon-ona, ochiq-chasiga, bola-larcha, erta-lab
4.FE’L – Tuz-la, yaqin-lash, gap-ir, suv-sa, sen-sira, guldir-a, past-ay, boy-i, chir-illa
Tarkibi asos va yasovchi qo‘shimchalarga bo‘linmaydigan so‘zlarga tub so‘zlar deyiladi. Masalan: tosh, temirga, quyoshimiz. Tub so‘z tarkibida so‘z yasovchi qo‘shimcha bo‘lmaydi, lekin shakl yasovchi qo‘shimcha bo‘lishi mumkin. Asosga so‘z yasovchi qo‘shimchalar qo‘shilishi orqali hosil qilingan yangi asos sodda yasama so‘zlar deyiladi. Masalan: toshloq, temirchi, temirchilik, serquyosh.