Shohjahon normurodov

O‘zbek tiliga 1989-yil 21- oktabr kuni davlat tili maqomi berilgan. Shu kundan boshlab O‘zbekiston Respublikasining rasmiy tili sifatida yashab kelmoqda. Davlat tili to‘g‘risidagi qonun 1995- yil 21-dekabrda yangi tahriri qabul qilindi. Bu qonun 24 moddadan iborat.
Milliy til – muayyan bir millat vakillari uchun tarixan umumiy bo‘lgan, milliy madaniyatning ko‘zgusi sifatida ularni ruhan birlashtiradigan vosita bo‘lib, u adabiy til bilan bir qatorda xalq shevalari, oddiy so‘zlashuv unsurlari , jargonlarni o‘z ichiga oladi.
Adabiy til – milliy tilning ishlov berilgan boy leksik zaxirasi va Grammatik tuzilishi me’yorlashtirilgan hamda uslublar tizimi rivojlangan oily shakli bo‘lib, me’yorlar namunaviy bo‘lganligi uchun ularga amal qilish tilidan foydalanuvchilar uchun majburiydir.
Fonetika 1-dars
Fonetika – (yunoncha “phone” tovush) degan ma’noni anglatib,og‘zaki nutqning tovush tizimini o‘rganadigan tilshunoslik bo‘limi.
Tovush – og‘zaki nutqning eng kichik, boshqa mayda bo‘lakka bo‘linmaydigan qismidir.
Harf – Tovushning yozuvdagi ifodasidir. Harflarning ma’lum bir tartibda joylashuviga alifbo deyiladi. Lotin yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosi 26 ta harf 3ta harflar birikmasi (sh, ch, ng) va 1 ta tutuq belgisidan iborat.
Fonema – bevosita kuzatishda bir necha tovushlar orqali talaffuz qilinuvchi so‘z va uning ma’noli birliklarni shakllantirish va farqlash, vazifasini bajarishga xoslangan ketma- ketlik jihatdan boshqa mayda bo‘lakka bo‘linmaydigan eng kichik til birligi fonemadir. Alifbodagi har bir harf bitta fonemadir.Fonemalar ma’no farqlash vazifasini bajaradi. Masalan: bob-bop ushbu so‘zlarda b-p fonemalari ma’no farqlayapti.
Eslatma: bitta tovush bir necha bor takrorlansa ham bitta fonema sifatida qaraladi.M: ma’rifat ushbu so‘zda fonema 6ta, harf 7ta, tovush 7ta


Unli va undosh tovushlar farqi
Unli Undosh
1.O‘pkadan chiqayotgan havo og‘iz 1.Undosh esa to‘siqqa uchraydi
Bo‘shlig‘ida hech qanday to‘siqqa uchramaydi
2.Unli bo‘g‘in hosil qiladi 2.Undosh bo‘g‘in hosil qilmaydi
3.Unli urg‘u oladi 3.Undosh urg‘u olmaydi
4.Unli sof ovozdan iborat bo‘ladi 4.Undosh ovoz va shovqindan iborat bo‘ladi
Unlilar tasnifi
O‘zbek alifbosida 6ta unli harf bo‘lib ular 3xil tasnif qilinadi:
1.Lablarning ishtirokiga ko‘ra 2ga bo‘linadi:
a)lablangan unlilar: u,o‘,o ;
b)lablanmagan unlilar: i,e,a ;
2.Og‘izning ochilish darajasiga ko‘ra yoki tilning vertikal harakatiga ko‘ra 3ga bo‘linadi:
a)yuqori tor unlilar: u,i;
b)o‘rta keng unlilar: e,o‘;
d)quyi keng unlilar : a,o;
3.Tilning gorizantal holatiga ko‘ra 2ga bo‘linadi:
a)old qator: i,e,a;
b)orqa qator : u,o‘,o;