Шодиев Т. Ш., Ишназаров А. И., Алимов Р. Х. ИҚтисодий ўсишнинг математик

Ишлаб чиқариш функциясининг турлари. 
Ишлаб чиқариш 
функциясининг афзал турини танлаш ҳам мураккаб масаладир. Ишлаб чиқариш 
функциясининг тури иқтисодий жараён характерига кўра ўзгаради. Сўнгги 
муаммонинг мураккаблиги ишлаб чиқариш функциялар конкрет турларини 
ўрганишни талаб қилади. 
Иқтисодий фаолиятни якунловчи кўрсаткич (ялпи ижтимоий маҳсулот, 
тармоқ маҳсулотининг ялпи ёки соф миллий даромади) фойдаланилаётган 
ресурслар ҳажмига боғлиқ бўлиб, бундай боғлиқлик агрегацияланган ишлаб 
чиқариш функцияси ёрдамида тасвирланиши мумкин 
P
=
P
(
x
1
, 
x
2
,..., 
x
n
), бунда 
Р
- 
функция иқтисодий фаолият натижаси; 
x
i
- ишлаб чиқаришда фойдаланилган 
i
- 
ресурсининг ҳажми, 
i

Q
. 
Ишлаб чиқариш функцияси узлуксиз ва дифференцияланади деб 
тушунилади. Функцияларнинг ўсиши иқтисодий омилларнинг ўсишига боғлиқ: 
)
(
,
1
x
i
i
i
n
i
i
p









(6) 
бу ерда: 

i
- функциянинг
i
- ресурси бўйича эластиклик коэффициентидир. 
Яъни, 
P
x
x
P
i
i
i





. 

---

217 
Иқтисодиётнинг ишлаб чиқариш имкониятлари вақтнинг берилган ҳар 
бир моментида икки гуруҳ омиллар, яъни, ишлаб чиқаришнинг турли ресурслар 
сарфлари ва маҳсулот чиқариш ўртасидаги боғликликда ифодаланувчи 
технологик шароитлар билан аниқланади. 
Ишлаб чиқаришнинг такрор ишлаб чиқариладиган воситалари айни 
вақтда ҳам маҳсулотлар ва ҳам ресурслар ҳисобланади. Шунинг учун барча 
турдаги ресурсларни икки кичик тўпламга ажратиш мумкин. 
Q
1
- такрор ишлаб чиқариладиган ресурслар, 
i
1

 Q
1
; 
Q
2
- такрор ишлаб чиқарилмайдиган ресурслар, 
i
2

 Q
2
. 
Умумий ишлаб чиқариш функцияси - бу ишлаб чиқариш доирасининг 
ички экстремал хусусиятларга эга бўлган ўзига хос моддийлик моделидир. 
Ишлаб чиқариш функциялари 
P
=
P
(
x
1
, 
x
2
,..., 
x
n
), маҳсулот чиқаришнинг 
барча ресурслар сарфига боғлиқ максимал мумкин бўлган ҳажмини 
ифодалайди. 
Ишлаб чиқариш функцияларининг икки асосий типи: бир-бирининг 
ўрнини босувчи ресурсли ишлаб чиқариш функциялари ҳамда бир-бирини 
тўлдирувчи ресурсли ишлаб чиқариш функциялари типлари мавжуд. 
Ишлаб чиқариш функциялари ҳам статистик ва оптимизацион ҳолатларда 
тузилиши мумкин. Биринчи усулнинг моҳияти шундаки, унда ишлаб чиқариш 
функциялари сарфлар ва маҳсулот чиқариш нисбатлари ҳақидаги кузатишларга 
қайта ишлов бериш асосида тузилади. Иккинчи ҳолатда эса функцияларнинг 
тури ва параметрлари оптимизацион вазифаларнинг ўзгарувчи параметрлардаги 
ечимини умумлаштириш натижасида аниқланади.